تبیین نقش طرح‌های هادی در پایداری فضایی سکونتگاه‌های روستایی قلمرو کوچ نشینان(مورد مطالعه: شهرستان آبدانان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

3 دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

4 دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

10.22034/jsnap.2024.419448.1073

چکیده

مقدمه: پرداختن به موضوع سطح‌بندی پایداری فضایی در سکونتگاه‌های انسانی ما را قادر خواهد کرد تا با شناختی کافی از مکان‌های مطالعه شده برای برنامه‌ریزی و مدیریت مطلوب‌تر آنها اقدام کنیم. در واقع پایداری فضایی روستا چیزی جز ایجاد آسایش فضای سکونت برای روستاییان نیست. علاوه بر این، جلوگیری از هدررفت منابع سرزمینی، منابع انسانی و منابع سرمایه‌ای در بحث پایداری فضایی مورد توجه پژوهشگران است. دستیابی به چنین خواسته‌ای از طریق انجام طرح هادی در روستا امکان‌پذیر است. این طرح یک ابزار مدیریتی مطلوب برای نظارت، کنترل، جهت‌دهی و بهبود کارایی عملکردها با هدف تجدید حیات و هدایت روستا از لحاظ ابعاد فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی است.
هدف پژوهش: ارزیابی نقش طرح هادی روستایی بر پایداری فضایی روستاهای شهرستان آبدانان است.
روش‌شناسی تحقیق: این پژوهش از نظر هدف، «کاربردی» و از نظر روش، «توصیفی ـ تحلیلی» است. در این پژوهش از روش کتابخانه‌ای و همچنین برداشت‌های میدانی (مشاهده، مصاحبه و نظرسنجی از صاحب‌نظران و مسئولین) برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش شامل 16 روستای شهرستان آبادانان واقع در استان ایلام می‌باشد که در آنها طرح هادی اجرا شده است: انجیره، گنداب، پشت قلعه، جابرانصار، هفت چشمه، شهرک هزارانی، وچکاب جودکی، وچکبود علیا، سرپله، ژیور، گل گل علیا، گل گل سفلی، هونگه، آب انار، سیاه گل و هلیوه.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهرستان آبدانان با مساحت ۲۹۱۹ کیلومترمربع در جنوب و جنوب‌شرقی استان ایلام واقع شده و از سمت شمال به شهرستان‌های زرین‌آباد و بدره، از جنوب به استان خوزستان و شهرستان دزفول، از شرق به شهرستان دره شهر، از غرب به شهرستان دهلران محدود می‌شود.
یافته‌ها و بحث: برای ارزیابی اثرات طرح­های هادی اجرا شده بر پایداری فضایی روستاهای نمونه، از شاخص‌هایی نظیر جمعیت، فعالیت، تعاملات فضایی و ارتباطات (سلسله مراتب سکونتگاه‌ها) و مشارکت استفاده شده است. میزان تأثیر بعد مسکن بر کیفیت زندگی روستاییان برپایۀ طرح هادی بیش از سایر ابعاد بوده است. بعد مشارکت نیز از نظر مردم نیز در جایگاه دوم از میزان تأثیر‌گذاری بوده است. ابعاد شبکه معابر، کاربری اراضی و خدمات و تعاملات فضایی و ارتباطات در جایگاه‌های بعدی از اجرای طرح هادی بر میزان کیفیت زندگی قرار گرفتند.
نتایج: نتایج نشان داد که اجرا و نقش طرح‌های هادی در پایداری کالبدی ـ فضایی سکونتگاه‌های روستایی بر کیفیت زندگی روستاهای مورد مطالعه کاملاً مشهود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارغان، عباس (1396)، تحلیل فضایی پایداری کالبدی سکونتگاهای روستایی شهرستان مهدیشهر، فصلنامه مدیریت شهری، 16(47)، 33-48.
افتخاری رکن‌الدین، عبدالرضا؛ خلیفه، ابراهیم؛ پورطاهری، مهدی و فضلی، عبدالرضا (1395)، تحلیل الگوی مدیریت برنامه‌ریزی فضایی مناطق روستایی در ایران (مورد مطالعه: طرح‌های هادی مناطق روستایی استان تهران)، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 20(3)، 61-104.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1397)، طرح هادی روستاهای نمونه، استان ایلام.
حسن‌آبادی، داود و تاجیک، ساعده (1394)، «ارزیابی پایداری کالبدی ـ فضایی روستایی مورد مطالعه: شهرستان پاکدشت روستای قلعه نو املاک»، اولین کنگره بین‌المللی زمین، فضا و انرژی پاک.
درویشی، هدایت‌الله؛ عزیزپور، فرهاد؛ رحمانی فضلی، عبدالرضا و بیرانوندزاده، مریم (1392)، «پیامدهای کالبدی - فضایی مشارکت روستاییان در اجرای طرح‌های توسعۀ روستایی با تأکید بر طرح‌های عمرانی دولت (مطالعه موردی: دهستان کوهدشت جنوبی شهرستان کوهدشت)»، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 2(4)، 213-231.
ربیعی‌فر، ولی‌الله و حضرتی، مجید (1394)، «تحلیل و ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی در بهبود ابعاد کالبدی ـ فضایی و محیطی کیفیت زندگی روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان)»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 5(2)، 138-117.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ایلام (1391)، سالنامه آماری استان ایلام.
سعیدی، عباس (1383)، «مسائل و چشم‌انداز عمران و توسعۀ روستایی در ایران»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 108، 3-14.
شماعی، علی؛ احمدآبادی، فرشته و احمدآبادی، حسن (1393)، «ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی بر سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان نیشابور)»، مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 3(6)، 88-75.
عزیزپور، فرهاد (1392)، «ضرورت بازاندیشی فکری در تهیه طرح هادی روستایی»، برنامه‌ریزی کالبدی ـ فضایی، 1(2)، 90-81.
عنابستانی، علی‌اکبر؛ ریاحی، وحید و توفقیان اصل، سیدفرج‌الله (1392)، «رویکردی بر اثرات بعد زیست‌محیطی اجرای طرح‌های هادی روستایی»، فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی ـ فضایی (مطالعه موردی: روستاهای شوسنی، ضامنی و بابامیدان)، 1(3)، 88-77.
مرکز آمار ایران (1395)، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان آبدانان.
یدقار، علی (1383)، «روند تحول و چالش‌های عمران و توسعۀ روستایی در ایران»، پژوهش‌های جغرافیایی، 36(48)، 90-71.
Knaap, G. , & Chakraborty, A. (2007). Comprehensive Planning for Sustainable Rural Development. Special Issue on Rural Development Policy. 1 (3), 18-20.