شناخت مجموعه عوامل تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی در قلمرو کوچ نشینان (مطالعه موردی: شهرستان خاش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

3 استادیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

10.22034/jsnap.2023.390905.1053

چکیده

مقدمه:  امروزه از مهمترین مباحث در مدیریت اراضی و توسعه پایدار، شناخت پوشش یا کابری اراضی و روند تغییرات آن‎هاست. در واقع یکی از پیش شرط­های اصلی برای استفاده بهینه از زمین، آگاهی از الگوهای کاربری اراضی و دانستن تغییرات هر کدام از کاربری­ها، در طول زمان است، زیرا با آگاهی از روند تغییرات در گذر زمان، می­توان تغییرات را در آینده پیش­بینی کرد.
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، شناخت مجموعه عوامل تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی در قلمرو کوچ­نشینان (مطالعه موردی: شهرستان خاش) می‎باشد.
روش­شناسی تحقیق: تحقیق حاضر از نظر روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نظر ماهیت، کیفی- کمی و به لحاظ هدف کاربردی است. ابزار گردآوری اطلاعات (کتابخانه­ای و میدانی (مصاحبه و پرسشنامه) می­باشد. جامعه آماری شامل کلیه اساتید، مدیران، متخصصان و کارشناسان برنامه‌ریزی در سطوح در شهرستان خاش می­باشد که حجم نمونه آماری با استفاده روش دلفی 20 نفر تعیین شد. روش جمع­آوری اطلاعات در این تحقیق، مصاحبه و پرسشنامه می­باشد. تحلیل اطلاعات با استفاده از روش­های دلفی و مدلF-ARAS  انجام گرفت.
قلمروجغرافیایی پژوهش: این پژوهش در قلمرو کوچ‌نشینان شهر خاش مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته ها و بحث:  ابتدا با استفاده از روش دلفی در سه راند، مجموعه عوامل تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی شهرستان خاش، شامل 5 معیار (اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی، سیاسی - مدیریتی و اجتماعی) و 49 شاخص، شناسایی و تایید شدند. در ادامه نتایج بررسی میزان اهمیت هر یک از ابعاد موثر در تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل آراس فازی، نشان داد، بعد کالبدی با وزن 409/0 و بعد اجتماعی با وزن 362/0، بیشترین و کمترین میزان اهمیت را به خود اختصاص داده­اند.
نتایج: تغییرات کاربری اراضی در قلمرو کوچ­نشینان خاش به واسطه تحولات بسیار زیاد در بستر زمان بخصوص اسکان عشایر، با ناپایداری زیست­محیطی، اقتصادی، اجتماعی و ... مواجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی اصل، حبیب، محمدزاده، شهرام، جبارپور، سکینه، (1399)، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی طرح اسکان عشایر در قالب تعاونی تولید در دشت شیبلو شهرستان پلدشت، هشتمین کنگره ملی علوم ترویج و آموزش کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌ زیست پایدار، تهران.
ارزانی، حسین، (1383)، بررسی اثرات زیست محیطی اسکان عشایر بر پوشش گیاهی مراتع دشت بکان، همایش ملی ساماندهی جامعه عشایر ایران، تهران.
امینی، عباس، روز فراخ، ثریا. (1397). ارزیابی پیامدهای اسکان جامعه عشایری شهرستان بویراحمد در کانون‌‌های دشت روم، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 14(1)، 185-197.
ایلانلو، مریم، دانش، عبدالرضا. (1399). ارزیابی تغییرات کاربری اراضی و پراکنش افقی مناطق شهری با استفاده از تصاویر ماهواره­ای (مطالعه موردی شهر ماهشهر در مقطع زمانی 1395-1335). مجله آمایش محیط. 13(49)، 135-153.
پوراحمد، احمد، سیف الدینی، فرانک، پرنون، زیبا. (1390). مهاجرت و تغییر کاربری اراضی در شهر اسلامشهر، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2(5)، 131-151.
خلجی، صبا. (1400). اثرات تغییر کاربری اراضی بر برنامه‌ریزی کاربری زمین. پژوهش های مکانی فضایی، 1(3)، 5-18.
رحیمی، احمد، مشیری، سید رحیم. (1388). بررسی و تحلیل آثار و نتایج اسکان عشایر (نمونه موردی: استان آذربایجان غربی)، نشریه سرزمین، 1(6)، 1-13.
روستا، زهرا، منوری، سید مسعود، درویشی، مهدی، فلاحتی, فاطمه, مروتی، مریم. (1392). ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر شیراز و تأثیر شرایط فیزیوگرافیک بر روی روند تغییرات کاربری اراضی، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. 24(1)، 183-200.
سالار بهزادی، عبدالرضا. (1372). سیستان در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۷ قمری. مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی. 45(1)،  368 - 370.
طرح جامع شهر خاش. (1400). بازنگری طرح توسعه و عمران (جامع) خاش، شهرداری شهر خاش.  
علی‌بیگی، جواد. (1397). بررسی نظام حقوقی بهره‌برداری جوامع روستایی و عشایری از منابع طبیعی در ایران، انسان و محیط زیست، 16(1)، 75-93.
علی­قلی­زاده فیروزجانی، ناصر، قدمی، مصطفی، غریبی جویباری، محمود. (1398). بررسی اثرات گردشگری بر تغییرات کاربری اراضی شهری و روستایی (نمونه مورد مطالعه: شهرستان کلاردشت). مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی (چشم­انداز جغرافیایی). 14(2)، 395-410.
فرمانداری شهرستان خاش، (1400)، سالنامه آماری فرمانداری شهرستان خاش.
فلاح تبار، نصراله. (1390). عشایر سیستان و بلوچستان از اوج کوچ و اقتدار تا افول و اسکان، فصلنامه جغـرافیا، 3(4)، 63-85.
منصوری، فریبا، شاطری، مفید، فال سلیمان، محمود، (1400)، تحلیلی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی عشایر اسکان‌یافته و پیامدهای اجرای طرح برنامه‎ریزی­شده اسکان (مطالعه موردی: کانون اسکان گودگپ در شهرستان شیراز)، مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچنشینان، 1(1)، 47-65.
نظریان، اصغر. (1385). پویایی نظام شهری ایران، انتشارات مبتکران، تهران.
واحدیان بیکی، لیلا، پوراحمد، احمد، سیف الدینی، فرانک. (1390). اثر توسعه فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی منطقه 5، نشریه نگرش های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی)، 4(1)، 29-46.
Aspinall, J.‚ Richard, Hill, Michael, J. (2008). Land use change: Science, policy and management, CRC Press: Taylor and Francis Group.
Briassoulis, H. (2008). Land-use policy and planning, theorizing, and modeling: lost in translation, found in complexity?. Environment and Planning B: Planning and Design, volume 35, pp 16-33.
Devkota, P, Dhakal, S, Shrestha, S, Shrestha. U.B. (2023). Land use land cover changes in the major cities of Nepal from 1990 to 2020, Environmental and Sustainability Indicators, Volume 17, February 2023, 100227.
Domingo, D, Palka, G, Hersperger, A.M. (2021). Effect of zoning plans on urban land-use change: A multi-scenario simulation for supporting sustainable urban growth, Sustainable Cities and Society, Volume 69, June 2021, 102833
Franco, L., Magalhães, M.R. (2022). Assessing the ecological suitability of land-use change. Lessons learned from a rural marginal area in southeast Portugal, Land Use Policy, Volume 122, November 2022.
Gutman, Garik. Janetos, Anthony. C., Justice, Christopher. O., Moran, Emilio. F., Mustard, John. F., Rindfuss, Ronald. R., Skole, David. Turner, Billy Lee., Cochrane, Mark. A. (2004). Remote sensing and digital image processing, Volume 6, land change science: observing, monitoring and understanding trajectories of change on the earth’s surface, Springer.
Kai, X, Chunfang.K. Jiangfeng.L. LiqinZhang, C.W. (2011). Suitability evaluation of urban construction land based on geo-environmental factors of Hangzhou, China, Computers & Geosciences,12(37): 992–1002.
Myers, D. (2000). Constructing the future in planning university of southern California‚ Paper forthcoming in the Journal of planning Education and researeh.
Netzband, M., Stefanov, W. L.  Redman, C. (2007), Applied Remote Sensing for Urban Planning, Governance and Sustainability, Springer, Berlin.
Sahana, M., Hong, H., Sajjad, H. (2018). Analyzing urban spatial patterns and trend of urban growth using urban sprawl matrix: A study on Kolkata urban agglomeration, India. Science of the Total Environment, 628, pp 1557- 1566.
Sanders M. H, Clark P.D. (2010) Geomorphology: Processes, Taxonomy and Applications, Nova Science Publishers, Inc,
Van Vliet, J., Bregt, A.K., Brown, D.G., van Delden, H., Heckbert, S., Verburg, P.H. (2016). A review of current calibration and validation practices in land-change modeling, Environmental Modelling & Software‚ Vol 82‚ 174-182.
Verburg, Peter H.‚ Schulp, C.J.E.‚ Witte, N.‚ Veldkamp, A. (2006). Downscaling of land use  change scenarios to assess the dynamics of European landscapes, Agriculture, Ecosystems   and Environment, Vol 114, 39- 56.
Yang, X., Li, J. (2013). Advances in mapping from remote sensor imagery: techniques and applications, CRC Press, Taylor & Francis Group.
Zheng, Q, Weng, Q, Wang, K, (2021), Characterizing urban land changes of 30 global megacities using nighttime light time series stacks, ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, Volume 173, March 2021, pp 10-23.
Yuji, H, Kazuhiko, T, Satoru, O. (2005). Urbanization linked with past agricultural land use patterns in the urban fringe of a deltaic Asian mega-city: a case study in Bangkok, Landscape and Urban Planning, Vol 73, 44-52.