گون گزی به عنوان پیش‌بینی کننده کارکردها و خدمات اکوسیستم‌های مرتعی در قلمرو زاگرس‌نشینان بختیاری

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم و مهندسی مرتع، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 استادیار گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

مقدمه:  یکی از مهم‌ترین راه‌های شناخت خصوصیات هر منطقه، مطالعه پوشش گیاهی آن می‌باشد. از این رو، شناسایی ویژگی‌های پوشش گیاهی، تبیین خدمات، کارکردها و ارزش‌های اکولوژیکی و اقتصادی آن می‌تواند راهنمای خوبی برای تفکیک و تمایز پتانسیل مناطق باشد. جنس گون یکی از جنس‌های گیاهی با تنوع و وفور فراوان است. این جنس در ایران و اکثر مناطق جهان پراکنش و رویش دارد. از مهم‌ترین گونه‌های این جنس، گونه گون­گزی است که به عنوان گیاه مولد کتیرا و تنها میزبان حشره پسیل گز که محصول انحصاری به نام گزانگبین تولید می‌کند شناخته شده است.
هدف پژوهش:  تنوع گیاهی در مراتع و به تبع آن، وفور فون جانوری می‌تواند پتانسیل‌ها و ارزش‌های خدماتی و کارکردی متنوعی را ارائه دهد. با توجه به شرایط اقلیمی و شیوه‌های بهره‌برداری مراتع خشک و نیمه‌خشک این گونه گیاهی اهمیت ویژه‌ای یافته است.
روش­شناسی تحقیق:  با توجه به ماهیت مروری بودن تحقیق، با بهره گیری از روش گردآوری داده ها و اطلاعات به شیوه اسنادی- کتابخانه ای استفاده شده است.
قلمروجغرافیایی پژوهش: با توجه به وسعت و پراکنش گونه گون گزی در منطقه زاگرس و قلمرو ایل‌ بختیاری ضروری است بوم‌شناسی، توزیع جغرافیایی و کارکردهای این گونه مورد بررسی قرار گیرد.
یافته­ها و بحث: این پژوهش به مطالعه بوم‌شناسی، توزیع جغرافیایی و کارکردها و خدمات اکوسیستمی گونه گون گزی پرداخته است.
نتایج: با معرفی و شناسایی نیازها و ارزش‌های اکولوژیکی و کارکردهای این گونه در قالب کالا و خدمات اکوسیستمی و شناسایی عوامل تهدیدکننده این گونه و حشره پسیل آن بهتر می‌توان به راهبردهای موثر و کارآمد برای حفاظت و مدیریت این گونه‌ دست یافت.

کلیدواژه‌ها


آذرنیوند، حسین؛ و زارع چاهوکی، محمد علی. (1393). بوم شناسی مرتع. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آئینه‌چی، یعقوب. (1365). مفردات پزشکی و گیاهان دارویی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
تکاور، سهیلا؛ و محمودی، محمود. (1387). عوامل مولد و ساز و کار تولید شیرابه‌های قندی (مان) در ایران. فصلنامه گیاهان دارویی، 4(7)، 1-10.
ثابتی، حبیب الله. (1355). جنگلها و درختان و درختچه‌های ایران. تهران: وزارت کشاورزی تهران.
جعفری، محمد؛ رستم‌پور، مسلم؛ طویلی، علی؛ زارع چاهوکی، محمدعلی؛ و فرزاد مهر، جلیل. (۱۳۸۷). آنالیز گرادیان مستقیم گونه‌های گیاهی و عوامل محیطی در گروه‌های اکولوژیک مراتع زیرکوه قاین. مرتع، 2(4)، ۳۴۳ -۳۲۹.
خواجه الدین، سیدجمال. (1379). تاثیر شیب رویشگاه‌ها در تغییر شکل گیاه گون گزی. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه صنعتی، 4 (4)، 129-143.
دهقانی، رضا. (1397). تاثیر نانو ذره سلنیوم ((Nano-Se و عصاره سبوس برنج بر برخی ویژگی‌های مورفوفیزیولوژیکی و جوانه‌زنی گیاه دارویی گون گزی ((Astragalus adscendens Boissier. زیست شناسی تکوینی، 10(2)، 31-42.
ساداتی نژاد، مژگان؛ مصداقی، منصور؛ فرج‌پور، مهدی؛ ریاضی، هوشنگ؛ و ایروانی، مجید. (1384). بررسی بوم‌شناختی گون گزی در منطقه فریدون شهر. فصلنامه پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 12(4)، 500-524.
سیف الهی، احمدرضا؛ عبادی رحیم؛ صادقی، سیدرحیم؛ و سیدالاسلامی، حسین. (1387). بررسی زیست شناسی تکمیلی پسیل مولد گزانگبین و برخی خصوصیات مرفولوژیکی و رفتار آن در منطقه غرب استان اصفهان. تحقیقات و حفاظت جنگل‌ها و مراتع ایران. 5(2)، 135-150.
ضیایی، محمد؛ امیری، فاطمه؛ عباسی، سارا؛ و روشنی، سمیه. (1390). اثر عوامل اقلیمی بر کاهش جمعیت پسیل مولد گزانگبین در مراتع‌ گزانگبین در شهرستان خوانسار در زاگرس مرکزی. همایس ملی جنگل‌های زاگرس مرکزی قابلیت‌ها و تنگناها. (صص1-10) لرستان: کانون همیاران طبیعت معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی لرستان.
عبدی، نورالله. (1384). برآورد ظرفیت ترسیب کربن توسط جنس گون، زیر جنس (Tragacantha)در دو استان مرکزی و اصفهان. رساله دکتری مدیریت منابع بیابانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
عظیمی  مژگان. (1384). اکولوژی و مدیریت زیستگاه گونه های گون در استان اصفهان(مطالعه موردی شهرستان فریدون شهر). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ایران.
عظیمی، مژگان؛ مصداقی، منصور؛ و فرح‌پور، مهری. (1384). بررسی رابطه جمعیت حشره مولد گزانگبین با معیارهای گون گزی در منطقه فریدون شهر. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. 9(3)، 243-252.
غلامی، پرویز؛ فرزام، محمد؛ لشکری، ناطق؛ و آموزگار، لاله. (1399). بررسی نقش حفاظتی گونۀ گون گزی (Astragalus brachycalyx Fisch.) بر بانک بذر خاک تحت چرای دام در مراتع ییلاقی شهرستان بویراحمد. مرتع و آبخیزداری. 3(73)، 533-541.
محرابی. حسین. (1375). خصوصیات بوم شناختی گیاه گون گزی در دالانکوه الیگودرز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
مظفریان، ولی اله. ( 1396). فلور استان چهارمحال بختیاری. شهرکرد: مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری.
معصومی، علی اصغر. (1379). گون‌های ایران. تهران: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور.
میمندی نژاد، محمدجواد. (1353). دگرگونی‌های پوشش گیاهی زاگرس. محیط شاسی، (1)، 97-108.
Ahmadi, H., Kamali, N., Salajeghe, A., Jafari, M., & Sadeghipour, A. (2011). Investigation on some environmental factors influencing distribution of plant species (Case study: Ghara Aghach watershed, Semirom, Iran). Whatershed Management Research, 88, 63-55.
Amirnejad, H., and Ataie Solout, K. (2011). Economic valuation of environmental resources Avaye masih publication. 23(2), 237-252.
Bagherzadeh K. A. (1996). A search on exploitation influence on population declination of Cyamophila dicora. Geography, 31(2), 50 - 55.
Boissier, E.P. (1872). Flora Orientalis. Five volumes and supplement Geneva & Basle. 2:317.
Escudero, A.J., Iriondo, M., Olano, J.M., Rubio, A. & Somolinos, R.C. (2000). Factor affecting establishment of a Gypsophyte, the case of Lepidium subulatum (Brassicaceae). Amer. Journal of Botany, 87, 861-871.
Esmaili, G.H., & Azizi, M. (2013). Effect of different concentration of IBA on three types of gaz-e-angubin (Astragalus adscendens). In: 2nd National Congress on Medicinal Plant, 15-16 may. University of Shahid Beheshti, Tehran, Iran, pp, 610.
Gerami, B. (1998). Gas of khansar: The Manna of Persia. Economic Botany 52(2), 183-191.
Gheramy B. (1981). Astragal Manna. Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran.
Naeem, A., & Behdad, E. (1987). The biology of "Gaz psyllid" in Iran. Entomolgy & Phytopathol, l(5), 11 - 21.
Haidarian, M., Tamartash, R., Jafarian, Z., Tarkesh, M., & Tatian, M. (2021). The effects of climate changes on the future distribution of Astragalus adscendens in Central Zagros, Iran. Journal of Rangeland Science, 11(2), 152-170.
Heady, H.F. (1964). Palatability of herbage and animal preference. Range Management, 17(2), 76 –82.
Jafarian, Z., Karimzadeh, A., Ghorbani, J., & Akberzadeh, M. (2011). Determination of ecological species groups and effective environmental factors on them. Journal of Environmental Studies, 37 (59), 77-88.
Luo, J.P., & Jia, J.F. (1998). Plant regeneration from callus protoplasts of the forage legume Astragalus adsurgens Pall. Plant Cell Reports, 17(6-7), 313-317.
Maassoumi, A.A. (1998). Astragalus in the old world: check list. Published by Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran.
Mizutani, T., Tanabe, K., Watanabe, K., & Goto, M. (1996). Selenium contents in Astragalus and uncultivated soils in Japan. Japanese Journal of Toxicology and Environmental Health, 42(4), 360- 366.
Mohammadi, M., & Dini, M. (2002). Identification of Manna Sources, production mechanism and utilization in Iran. Iranian Medicinal and Aromatic Plants Res.; 17, 75-119.
Nadjafi Tireh Shabankareh, K., Jalili, A., Khorasani, N. A., Jamzad, Z., & Asri, Y. (2007). Plant associations of Geno protected area. Pajouhesh & Sazandegi, 20 (75), 17-27.
Noroozi, J., Talebi, A., Doostmohamadi, M., Manafzadeh, S., Asgarpour, Z., & Schneeweiss, G. (2019). Endemic diversity and distribution of the Iranian vascular flora across phytogeographical regions, biodiversity Hotspots and areas of endemism. Scientific reports, 9(1), 12991. doi: 10.1038/s41598-019-49417-1. PMID: 31506504; PMCID: PMC6737179.
Ranjbar, M., & Karamian, R. (2002). Astragalus sect. Astragalus (Fabaceae) in Iran, complementary notes with a key to the species. Nordic Journal of Botany, 22(2), 177-182.
Rolston, M.P. (1978). Water Impermeable Seed Dormancy. The Botanical Review, 44(3), 360-365.
Rios, J.L., & Waterman, P.G. (1997). A review of the pharmacology and toxicology of Astragalus. Phytotherapy Research, 11(6), 411-418.
Soltani, E., Baskin, J., Baskin, C., & Benakashani, F. (2020). A meta-analysis of the effects of treatments used to break dormancy in seeds of the megagenus Astragalus (Fabaceae). Seed Science Research, 30(3), 224-233. doi:10.1017/S0960258520000318.
Wick, A.F., Geaumont, B.A., Sedivec, K.K., & Hendrickson, J.R. (2016). Grassland Degradation, In: Biological and Environmental Hazards, Risks, and Disasters. Elsevier Inc., pp. 257–276. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-394847-2.00016-4.