تحلیل الگوهای زیستی سامانه‌های عشایری با تأکید بر رویکرد معیشت پایدار (مورد مطالعه: کانون‌های عشایری شهرستان ملارد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

مقدمه:  شناخت جوامع عشایری از حیث قابلیت‌ها، امکانات، محدودیت‌ها و تنگناها و چگونگی تعامل آن‌ها از ضروریات برنامه‌ریزی توسعه پایدار است. از این ‌رو بر اساس معیشت پایدار ضرورت دارد، وضعیت پایداری زندگی و امکانات معیشتی آنان مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد.
هدف پژوهش:  پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوهای زیستی در چارچوب رویکرد معیشت پایدار، بر آن است تا مقایسه‌ای از سرمایه‌های معیشتی پنج‌گانه انسانی، اجتماعی، فیزیکی، مالی و طبیعی در دسترس این الگوهای زیستی داشته باشد.
روش­شناسی تحقیق:  پژوهش پیش رو، به لحاظ هدف کاربردی و از نوع کمی و توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری شامل دو گروه عشایر اسکان‌یافته و عشایر نیمه‌کوچنده مجموعاً با تعداد 520 خانوار است. با استفاده از فرمول اصلاح‌شده کوکران 126 خانوار و از هر گروه 63 خانوار، به عنوان حجم نمونه تعیین شد. گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و پیمایشی با فن مصاحبه و پرسشنامه انجام‌ گرفت. به منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در محیط نرم‌افزار Spss23 از Student-T-test استفاده شد.
قلمروجغرافیایی پژوهش: شهرستان ملارد در استان تهران، دارای چهار دهستان به نام‌های اخترآباد، بی‌بی سکینه، ملارد جنوبی و ملارد شمالی است. عشایر این شهرستان در دهستان اخترآباد از توابع بخش صفادشت، استقرار ‌یافته‌اند.
یافته­ها و بحث: الگوهای زیستی عشایر شهرستان ملارد به دو شکل است. یک گروه عشایر اسکان‌یافته‌اند و گروه دیگر عشایر نیمه‌کوچنده. وضعیت دارایی‌های معیشتی در بین این دو گروه تفاوت‌های چشمگیری داشته به طوری که شرایط زندگی آنان را برای ادامه کوچ یا اسکان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نتایج: نتایج نشان داد میانگین شاخص‌ سرمایه انسانی در گروه عشایر اسکان‌یافته 45/3 و عشایر نیمه‌کوچنده 40/3 بود. از سوی دیگر، شاخص سرمایه اجتماعی در گروه عشایر نیمه‌کوچنده با مقدار 76/3 نسبت به عشایر اسکان‌یافته با مقدار 18/3 دارای ارزش بالایی بوده است. شاخص سرمایه فیزیکی به ترتیب 83/3 و 98/2 در گروه عشایر اسکان‌یافته و عشایر نیمه‌کوچنده به دست آمد. سرمایه مالی در گروه عشایر اسکان‌یافته 97/3 و عشایر نیمه‌کوچنده 98/2 بود. میانگین سرمایه طبیعی در این دو گروه تفاوت بسیار کمی داشت و به ترتیب 22/1 و 42/1 در گروه عشایر اسکان‌یافته و در گروه عشایر نیمه‌کوچنده بود؛ بنابراین می‌توان گفت، میانگین سرمایه‌های اجتماعی و طبیعی عشایر نیمه‌کوچنده بالا بوده است. علاوه بر این کل دارایی‌های معیشتی عشایر اسکان‌یافته و نیمه‌کوچنده به ترتیب 13/3 و 91/2 بود. پس میانگین کل دارایی‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای در گروه عشایر اسکان‌یافته در مقایسه با گروه عشایر نیمه‌کوچنده بیشتر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات