تحلیل روند پژوهش های گردشگری عشایری در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری گردشگری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

10.22034/jsnap.2024.445477.1091

چکیده

مقدمه:  منابع و ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه­ی گردشگری عشایری در ایران وجود دارد که از نظر اجرایی و پژوهشی مغفول مانده است. علیرغم اهمیت مزیت رقابتی گردشگری عشایری، پیشینه­ی پژوهشی متمرکز بر جایگاه آن در ادبیات گسترده­ی گردشگری، ضعیف به نظر می­رسد. . ضرورت بررسی روند پژوهش­های علمی در هر حوزه­ای از دانش، به دلیل اهمیت ارائه­ی تصویر شفاف از سیر علمی این پژوهش­ها و شناسایی شکاف­های پژوهشی در آن حوزه از دانش می­باشد.
هدف پژوهش:  در همین راستا هدف پژوهش حاضر، توصیف و تحلیل محتوای پژوهش­های ایرانی گردشگری عشایری است.
روش ­شناسی تحقیق:  پژوهش حاضر از نظر هدف، از نوع توصیفی-اکتشافی، از نظر ماهیت داده­ها، کیفی مبتنی بر داده­های ثانویه­ی آرشیوی، به لحاظ روش جمع­آوری داده­ها، کتابخانه­ایِ آنلاین و از نظر تحلیل، کمّی مبتنی بر تحلیل­محتوای کمّی می­باشد. جامعه­ی آماری پژوهش، شامل تمامی مقالات علمی و پایان­نامه­ها/رساله­هایی می­باشد (تمام­شماری) که با محوریت گردشگری عشایری به چاپ رسیده و انجام شده­اند. با دریافت فایل این مقالات و پایان­نامه­ها/رساله­ها، بر اساس سئوال­های پژوهش این اسناد با استفاده از نرم­افزار SPSS22 تجزیه و نرم­افزار مایکروسافت-اکسل 2016 ترکیب و تحلیل شدند.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: پژوهش حاضر، قلمروی جغرافیایی خاصی ندارد و با رویکرد بررسی اسنادی-آرشیوی، تمام پژوهش­ها در زمینه­ی گردشگری عشایری را مدنظر قرار داده است.
یافته ­ها و بحث:  تعداد پژوهش­های گردشگری عشایری 68 مورد است و سرآغاز آن مربوط به سال 1386 است. در سال 1400 و 1401، بیشترین تعداد آن منتشر شده اما در سال 1402 با کاهش چشمگیری روبرو شده است. 53% پژوهش­ها در حوزه­ی نشریات و پایان­نامه­ها/رساله­های جغرافیایی منتشر شده­اند. بیشترین تخصص دانشگاهی، ترکیبی (بین­رشته­ای) و جغرافیایی بوده است. بیشترین گرایش موضوعی مربوط به موضوعات برنامه­ریزی، ظرفیت­سنجی منابع در مناطق و جامعه­ی عشایری و اثرات گردشگری عشایری، و بیشترین رویکردهای مطالعاتی مربوط به رویکرد علمی و دانش­محور بوده است. گردشگری عشایری بیشتر با رویکردهای گردشگری طبیعی-فرهنگی، گردشگری روستایی و احداث اقامتگاه بومگردی در ارتباط است. ایلات قشقایی و بختیاری و استان­های فارس، چهارمحال­وبختیاری، بیشتر از سایرین در این پژوهش­ها مدنظر قرار گرفتند. عمده­ی پژوهش­ها از روش کمّی استفاده نموده­اند. نقش تاثیرپذیر گردشگری عشایری پُررنگ­تر بوده و بیشتر از جنبه­ی عرضه­محوری، این پژوهش­ها انجام شده است.
نتایج: به عنوان نتیجه­گیری کلی، پژوهشگران این حوزه روند علمی و دانش­محورشدن در پژوهش­های گردشگری عشایری و به تبع آن سیاست­گذاری و اجرای صحیح سیاست­ها را در پیش گرفته­اند، اما روند این پژوهش­ها در سال 1402 دچار یک افول زودرس شده است. پیشنهادات کاربردی مبتنی بر یافته­ها و نتایج در حد اقتباس پژوهشگران به منظور اصلاح رویکردهای قبلی و یا آغاز پژوهش­های نوین در این حوزه ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

مراجع

احمدی، فاطمه؛ رمضانی­نژاد، رحیم و برومند، محمّدرضا. (1400). تحلیل محتوای مقالات پژوهشی گردشگری ورزشی در ایران. مدیریت و توسعه­ی ورزش، 10(4)، بازیابی شده از: [https://jsmd.guilan.ac.ir/article_5353.html]، تاریخ دسترسی (30 مهر 1402).
آقائی­پور، یوسف و رامشت، محمدحسین. (1399). تحلیل ادبیات ژئوتوریسم در ایران (بر اساس تحلیل محتوای کمی مقالات و کتاب­های ژئوتوریسم طی سال­های 1396-1387). پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی، 9(1)، 42-51.
باقری، فاطمه. (1399). بررسی و تحلیل روند مطالعات گردشگری ساحلی و دریایی در ایران. مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 1(2)، 29-52.
بیات، ناصر؛ بدری، سیّدعلی؛ رضوانی، محمّدرضا و فرجی­سبکبار، حسنعلی. (1392). مطالعات گردشگری روستایی در ایران: ارایه­ی تحلیلی اسنادی از مقالات انتشاریافته­ی فارسی. برنامه­ریزی و توسعه­ی گردشگری، 2(6)، 109-128.
ترابی، محسن و فتحی، محمدرضا. (1401). تحلیل مقاله­های پژوهشی گردشگری در ایران. مطالعات اجتماعی گردشگری، 10(19)، 277-302.
ثنائی­پور، هادی. (1400). ارزیابی و تحلیل روش­شناسی مطالعات کارآفرینی در گردشگری: رویکرد فراروش. روش­شناسی علوم انسانی، 207(108)، 1-17.
جوان، فرهاد، و حجت­شمامی، سیروس. (1401). واکاوی ظرفیت­های مغفول مانده گردشگری عشایری در ناحیه رضوانشهر، مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 2(1)، 109-122.
دهدشتی­شاهرخ، زهره. (1398). تحلیلی از 7 سال پژوهش­های فصلنامه برنامه­ریزی و توسعه گردشگری با استفاده از تکنیک متن­کاوی. برنامه­ریزی و توسعه­ی گردشگری، 8(3). 35-49.
دهدشتی­شاهرخ، زهره. (1399). تحلیل ساختار محتوایی فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری با استفاده از تکنیک متن­کاوی. مطالعات مدیریت گردشگری، 15(50)، 97-127.
رحیمی، علی؛ شاطری، مفید و صفاری، فائزه. (1401). واکاوی مقالات گردشگری به چاپ رسیده در مجلات جغرافیایی: رویکرد تحلیل محتوا. کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، 10(2)، 105-123.
رضانیا، درنا؛ مقنی­پور، مجیدرضا و ظفرمند، سیّدجواد. (1400). تحلیل محتوای مقالات فصلنامه­ی مطالعات مدیریت گردشگری (1391-1398) بر مبنای الگوی مشارکت نویسندگان و ویژگی­های روش­شناسی، استنادی و عملکردی مقالات. بازیابی دانش و نظام­های معنایی، 8(28)، 169-201.
رضوی­زاده، ندا و ورشوی، سمیه. (1402). مرور صوری و محتوایی مطالعات زیارت و گردشگری مذهبی در ایران (1400-1382). (1402).  مطالعات اجتماعی گردشگری، 11(11)، 93-132.
زارعی، قاسم و محمودی­پاچال، زینب. (1398). واکاوی مطالعات گردشگری ایران از بعد موضوعی و روش­شناختی و ترسیم آینده مطالعات پژوهشی. گردشگری و توسعه، 18(1)، 1-19.
سقایی، مهدی. (1386). گردشگری عشایری (تبیین یک الگوی فضایی). فضای جغرافیایی، شماره 17، 193-214.
صفرآبادی، اعظم و طبیعی، منصور. (1398). توسعه­ی گردشگری اجتماع­محور با تاکید بر جنبه­های قومی-محلی (مطالعه­ی موردی: شهر کرمانشاه). جغرافیا، 15(52)، 169-182.
عظیمی­هاشمی، مژگان؛ بستان، زهرا و اصغری، هادی. (1396). مرور نظام­مند مقالات پژوهشی در حوزه­ی مطالعات اجتماعی گردشگری شواهدی از تحلیل محتوای نشریات علمی پژوهشی کشور. مطالعات اجتماعی گردشگری. 5(9)، 57-95.
قدیری­معصوم، مجتبی؛ استعلاجی، علیرضا و پازکی، معصومه. (1389). گردشگری پایدار (روستایی و عشایری). تهران: دانشگاه تهران.
لاجوردی، سیّدجلیل؛ رضاییان، علی؛ فرتوک­زاده، حمیدرضا و طلایی­شکری، شهاب. (1398). بررسی پژوهش­های گردشگری در ایران با رویکرد سیستمی، راهبرد، 27(91)، 109-139.
مرکز آمار ایران. (1400). خلاصه نتایج ثبت پایه جمعیت عشایر کوچنده کشور 1400. تهران: مرکز آمار ایران.
میرتقیان­رودسری، سیّدمحمّد و خراسانی، محمّدامین. (1398). آسیب­شناسی مطالعات گردشگری در فصلنامه پژوهش­های روستایی: کاربست تحلیل محتوا. پژوهش­های روستایی، 10(2)، 328-359.
میرتقیان­رودسری، سیّدمحمّد. (1401). گونه­شناسی گردشگران و محصولات گردشگری مبتنی بر منابع و ظرفیت­های جامعه و مناطق عشایری. مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 2(2)، 105-120.
میزبان، مهدی و میرتقیان­رودسری، سیّدمحمّد. (1401). گردشگری عشایری جامعه­بنیاد: تبیین یک مدل مفهومی. نهمین کنگره ملی علوم ترویج و آموزش کشاورزی، منابع­طبیعی و محیطزیست پایدار، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران. 699-727. بازیابی شده از: [https://aeec2022.tabrizu.ac.ir/fa/]، تاریخ دسترسی (30 مهر 1402).
نعمتی، ولی؛ ضیائی، محمود؛ فقیهی، ابوالحسن و طهماسبی، اصغر. (1400). تحلیل کیفی عوامل موثر بر پایداری معیشتی و توسعه­ی گردشگری در مناطق عشایری (مورد مطالعه: عشایر شاهسون). برنامه­ریزی و توسعه­ی گردشگری، 10(39)، 7-29.
Ahn, J., & Back, K. J. (2018). Integrated resort: A review of research and directions for future study. International Journal of Hospitality Management, Vol. 69, 94-101. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2017.10.017
Butler, R. W. )1980(. The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources. Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 24(1): 5-12. https://doi.org/10.1111/j.1541-0064.1980.tb00970.x
Collins-Kreiner, N. (2020). Religion and tourism: A diverse and fragmented field in need of a holistic agenda. Annals of Tourism Research. Vol. 82, 1-22. https://doi.org/10.1016/j.annals.2020.102892
Correia, A., & Kozak, M. (2022). Past, present and future: Trends in tourism research. Current issues in tourism, 25(6), 995-1010.https://doi.org/10.1080/13683500.2021.1918069
Karali, A., Das, S. & Roy, H. (2024). Forty years of the rural tourism research: reviewing the trend, pattern and future agenda. Tourism Recreation Research, 49(1), 173-200. https://doi.org/10.1080/02508281.2021.1961065
Jafari, J. (1990). Research and scholarship: The basis of tourism education. Journal of tourism studies, 1(1), 33-41. https://doi/full/10.5555/19901880625
Kirilenko, K. P., & Stepchenkova, S. (2018). Tourism research from its inception to present day: Subject area, geography, and gender distributions. PLoS ONE, 13(11), 1-20. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0206820
Koseoglu, M. A., Rahimi, R., Okumus, F., & Liu, J. (2016). Bibliometric studies in tourism. Annals of Tourism Research, Vol. 61, 180-198. https://doi.org/10.1016/j.annals.2016.10.006
Musinguzi, D. (2016). Trends in tourism research on Qatar: A review of journal publications. Tourism Management Perspectives, Vol. 20, 265-268. https://doi.org/10.1016/j.tmp.2016.10.002
Nemati, V., Makian, S., Hanifezadeh, F., & Qezelbash, A. H. (2023). Decisive determinants shaping nomadic tourism future development: The case of Shahsavan tribes in Iran. Journal of Global Hospitality and Tourism, 2(2), 156-176. https://www.doi.org/10.5038/2771-5957.2.2.1026
Shen, Y., Morrison, A. M., Wu, B., Park, J., Li, C., & Li, M. (2018). Where in the World? A Geographic Analysis of a Decade of Research in Tourism, Hospitality, and Leisure Journals. Journal of Hospitality & Tourism Research, 42(2), 171-200. https://doi.org/10.1177/1096348014563394
Wang, G., Wang, H. & Wang, L. (2023). Research trends in tourism and hospitality from 1991 to 2020: an integrated approach of corpus linguistics and bibliometrics. Journal of Hospitality and Tourism Insights, 6(2). 509-529. https://doi.org/10.1108/JHTI-09-2021-0260
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 6
پاییز و زمستان
دی 1402
صفحه 117-132

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار