تحلیل و تبیین اثرات اسکان بر وضعیت اقتصادی جامعه عشایری و عوامل مؤثر در راستای ارتقای وضع موجود(مورد مطالعه: جامعه عشایری استان کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22034/jsnap.2024.433759.1086

چکیده

مقدمه: عشایر از مهمترین جوامع تولید کننده هر کشوری محسوب می­شوند. این جامعه در ایران به واسطه نقش آفرینی در دوره­های زمانی مختلف همواره بخش مهمی از جامعه را تشکیل داده است. در طی چند دهه گذشته به واسطه تصمیمات و برنامه­ریزی ویژه برای جامعه عشایری، بخش زیادی از آنها اسکان یافته و همین موضوع اثرات متفاوتی برای این جامعه به دنبال داشته است.
هدف پژوهش: هدف این تحقیق، بررسی اثرات اسکان بر وضعیت اقتصادی جامعه عشایری و تبیین عوامل موثر در ارتقای وضع موجود است.
روش ­شناسی تحقیق: روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده­ها از طریق پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را عشایر استان کرمانشاه تشکیل داده­اند که با توجه به محدودیت های تحقیق، بر اساس فرمول کوکران 381 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شد. روایی پرسش نامه از طریق نخبگان تایید و پایایی نیز با تکمیل 30 پرسشنامه و محاسبه نتایج از طریق ضریب کرونباخ بیشتر از 70/0 تایید شد. 
قلمروجغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش، مناطق عشایری استان کرمانشاه شامل عشایر کلهر، کرند و ثلاث است.
یافته­ ها و بحث: نتیجه آزمون ویلکاکسون نشان داد که اثرات اقتصادی اسکان در سطح کمتر از 05/0 معنادار بوده است. با توجه به میانگین  آزمون( 302/3)اثرات اسکان از لحاظ اقتصادی قابل توجه و مثبت ارزیابی شده است. همچنین نتیجه آزمون  دو جمله­ای در سطح خدمات نشانگر معنادار بودن آزمون در سطح کمتر از 05/0 است. میانگین برابر با 883/3 تایید می­نماید میزان برخورداری عشایر از خدمات گوناگون در بعد از اسکان بهبود پیدا کرده است. در این زمینه دسترسی به خدمات بهداشتی-درمانی با میانگین 532/4 بهترین وضعیت را داشته است. همچنین نتیجه مدل­سازی معادلات ساختاری نیز نشان داد که 18 عامل در ارتقای وضعیت اقتصادی عشایر اسکان یافته در وضع موجود به میزان 58 درصد تاثیرگذار بوده­اند. در این زمینه بیشترین تاثیرگذاری مربوط به عامل اجرای پروژه­های گردشگری عشایری مانند اقامتگاه و....با تبیین 90/0 است.
نتایج: در مجموع این پژوهش به اثرات مثبت اسکان عشایر اشاره دارد. البته وضعیت برخی شاخص­های اقتصادی از جمله پرورش دام، تولید صنایع دستی و تولید لبنیات در قبل از اسکان، مناسب­تر بوده است. تبیین این شاخص­ها نشانگر پیوند ناگسستنی آنها با حیات عشایر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اداره کل عشایری استان کرمانشاه.(1402). آمار و اطلاعات، کرمانشاه.
اصغری لفمجانی، صادق؛ نسیمی، حمیدرضا.(1397). واکاوی تغییرات نسلی در سبک زندگی جامعه عشایری(مطالعه موردی، طایفه بایاری، استان کهگیلویه و بویراحمد)، نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 11(1)، 317-338.
جعفری، محمدحسین؛ جعفری، حمید؛ علیزاده، کتایون. (1402). ارزیابی‌اثرات اقتصادی- اجتماعی اجرای‌طرح‌های اسکان برکیفیت زندگی‌عشایر (مطالعه موردی: عشایر شهرستان خواف)، جغرافیا وتوسعه ناحیه­ای، 21(2)،67-103.
جمینی،  داود؛  شهابی، هیمن؛ نظری، حمید؛ آتش بهار، رامین. (1402). شناسایی سکونتگاه­های روستایی در معرض خطر وقوع زمین لغزش در زیست بوم­های عشایری (مطالعه موردی: شهرستان پاوه). مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 3(1)،107-122.
جوان، فرهاد؛ حجت­شمامی، سیروس.(1401). واکاوی ظرفیت­های مغفول مانده گردشگری عشایری در ناحیه رضوانشهر،  مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ نشینان،2(1)، 109-122.
حاجی­علیزاده، جواد. (1402). بررسی اثرات اسکان بر معیشت پایدار عشایر در بخش مرکزی شهرستان داراب، مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 3(1)،81-94.
ریاحی، وحید؛ احمدی، راشد. عزمی، آئیژ، (1392)، بررسی نقش طرح‌های اسکان در توسعه اقتصادی و اجتماعی عشایر، مطالعه موردی (کانون‌های اسکان استان کهگیلویه و بویراحمد)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،28،95-112.
شاطری، مفید؛ صادقی, حجت­الله. (1391). واکاوی اثرات اقتصادی-اجتماعی اسکان خودجوش عشایر(مطالعه موردی: عشایر بخش دهدز شهرستان ایذه استان خوزستان). مجله برنامه­ریزی فضایی، 2(2)، 105-128.
شکور، علی؛ طبیبی، حمیدرضا؛ باقرزاده، محمدصادق، واحدپور، غلامعباس.(1392). سنجش عوامل اجتماعی و اقتصادی موثر بر اسکان عشایر در استان فارس، مجله برنامه­ریزی منطقه ای، 3(9)،1-11.
شیری، اختر؛ تنهایی، حسین؛ شیری، طهمورث.(1397). اسکان عشایر و تغییر قشربندی اجتماعی در ایران عصر رضاشاه، مجله جغرافیا(برنامه­ریزی منطقه­ای)، 8(4)، 195-209.
صلاح، مهدی؛ نعمتی، محمدعلی.(1395). پیامدهای طرح اسکان عشایر بر حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی لرستان. پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، 19،145-170.
صیدایی، سید اسکندر؛ صادقی، حجت الله. (1402). مکان­یابی احداث اکوکمپ‌های گردشگری عشایری در منطقه چهارمحال و بختیاری. مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 3(1)،13-30.
عباسی نصرآباد سفلی، عبدالرسول؛ راسخ، کرامت­الله؛ کریمی، مجیدرضا.(1400). تأثیر سیاست اسکان اجباری عشایر بر ساختار اجتماعی قوم لر استان کهگیلویه و بویراحمد در عصر پهلوی. مجله پژوهش­های سیاسی و بین­المللی،12(47)،205-224.
عبدالله زاده، غلامحسین؛ قربانی، طاهره؛ شریف­زاده، محمد شریف؛ خاکسار مقدم، گوهر.(1396). بررسی عوامل موثر بر گرایش به اسکان در بین خانوارهای عشایری شهرستان سمیرم، مجله فضای جغرافیایی، 17(57)، 213-234.
علم، محمد رضا ؛ مرادی ، افروز.(1398). تحلیل روند و نتایج سیاست اسکان عشایر در ایلات ممسنی در دوره رضا شاه. مجله تاریخ اسلام و ایران، 29(41)، 71-89
فراخ، ثریا؛ امینی، عباس.(1397). ارزیابی پیامدهای اسکان جامعه عشایری شهرستان بویراحمد در کانون های دشت روم. علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 4(1)، 185-197.
فرج زاده، حسن؛ مهدوی، داوود؛ نظری، ام کلثوم.(1395). بررسی و تحلیل آثار و پیامدهای اسکان عشایر بر تخریب مراتع، سومین کنفرانس بین المللی علوم جغرافیایی،شیراز.
میرواحدی، سعید؛ سفندیاری، الهام.(1395). بررسی پتانسیل کارآفرینی گردشگری فرهنگی در جامعه عشایر قشقایی ایران، مجله گردشگری و توسعه، 5(3)، 62-78.
نصیرنیا، فاطمه؛ شکوهی، زینب.(1401). بررسی اثر اسکان در تاب­آوری معیشتی خانوارهای عشایری شهرستان فسا. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 53(3)، 773-785.
نوروزی، اصغر؛ محمودیان، فرزاد. (1394). بررسی تطبیقی شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی عشایر اسکان‌یافته و اسکان نیافته (مطالعه موردی: شهرستان کوهرنگ. برنامه­ریزی فضایی، 5(4)،17-38.
Ebrahim, M.(1984). Nomadism, settlement and development, Habitat International,8(1),125-241.
Fan, M., Li, W ., Zhang, C.,Li,  L .(2014). Impacts of Nomad Sedentarization on Social and Ecological Systems at Multiple Scales in Xinjiang Uyghur Autonomous Region, China, Ambio, 43(5), 673–686.
Giustozzi, A. (2018). Typologies of nomad-settler conflict in Afghanistan. KAUL: the European Union.‏
Golik, K. (2021). The Sedentarization and Gentrification in Post-Nomadic Districts. Prace Etnograficzne, 49(1-2), 37-62.‏
Otunchieva, A., Borbodoev, J., & Ploeger, A. (2021). The transformation of food culture on the case of Kyrgyz nomads—A historical overview. Sustainability, 13(15), 1-19.
Shekari, F., Ziaee, M., Faghihi, A., & Jomehpour, M. (2022). Nomadic livelihood resilience through tourism. Annals of tourism research empirical insights, 3(1), 1-20.
Taheri, M., Poursaeed, A., Eshraghi-Samani, R., & Arayesh, M. B. (2022). Sustainable development: organizing nomads of the Zagros region based on grounded theory model. GeoJournal, 87(2), 1285-1298.‏
Trisno, R., Husin, D., & Lianto, F. (2023). Reconceptualising nomadic architecture: from the body to the space creation. City, Territory and Architecture, 10(1), 1-18.
Upton, C. (2010). Living off the land: Nature and nomadism in Mongolia. Geoforum, 41(6), 865-874.‏