ارزیابی جایگاه مرز در پایداری اقتصادی مناطق مرزی در قلمرو کوچ نشینان (مورد مطالعه: شهرستان های زهک، هیرمند و نیمروز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

10.22034/jsnap.2024.437528.1088

چکیده

مقدمه: امروزه مرزهای مشترک بین کشورها بعنوان فرصت­های مختلف تعاملی در ارتباط با کنش­های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هستند؛ چنین پتانسل­هایی موجب شده است که مناطق مرزی و تاثیرات مرزی در تحقیقات توسعه­ای اعم از اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مورد توجه قرار گیرند، زیرا که این استنباط و تصور ایجاد شده است که این مناطق جغرافیایی ویژه موجب سازگاری، همسانی اقتصادی، تثبیت امنیت و پایداری مناطق پیرامون می­گردند.
هدف پژوهش: هدف این تحقیق، ارزیابی جایگاه مرز در پایداری اقتصادی مناطق مرزی در قلمرو کوچ­نشینان (مورد مطالعه: شهرستان­های زهک، هیرمند و نیمروز) است.
روش ­شناسی پژوهش: این پژوهش، از نظر هدف، جزء پژوهش‎های کاربردی و دارای ماهیتی تحلیلی-توصیفی می­باشد. ابزار تحقیق مصاحبه و پرسشنامه می­باشد. جامعه آماری بخش کمی تحقیق، شامل ساکنان شهرستان­های زهک، هیرمند و نیمروز، با جمعیت (186564 نفر) می­باشدکه حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران (383 نفر) تعیین شد. که این تعداد به نسبت با توجه به جمعیت بین شهرستا­های مورد مطالعه تقسیم شد. همچنین برای انتخاب جامعه نمونه بخش کیفی نیز از روش نمونه‏گیری هدفمند استفاده شد که در مجموع تعداد 50 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. در نهایت جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، از نرم­افزار SPSS و روش­های (دلفی، گراندد تئوری) و موریس دیویس استفاده شد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش را نواحی واقع در قلمرو کوچ نشینان در منطقه سیستان (شهرستان­های زهک، هیرمند و نیمروز) را شامل شده است.
یافته ­ها و بحث: از نتایج مصاحبه­ها با استفاده از روش تئوری زمینه­ای، جهت شناسایی گویه­ها، شاخص­ها و مولفه­های اقتصادی با تاکید بر نقش مرز، 39 گویه، 11 شاخص و 5 مولفه (افزایش در فرصت‏های شغلی، رشد اقتصادی در منطقه، تولید و افزایش درآمد، افزایش تاب­آوری اقتصادی در برابر بحران­های ناشی از خشکسالی و... و توسعه کسب و کارها (کارآفرینی در مقیاس خرد و کلان) استخراج شد. همچنین نتایج آزمون موریس دیویس، جهت بررسی دامنه پایداری و ناپایداری شهرستان­ها در ابعاد مورد بررسی نشان داد، پایداری اقتصادی هر سه شهرستان­ مورد مطالعه در سطح نیمه­پایدار قرار دارند.
نتایج: با توجه با اینکه وضعیت پایداری اقتصادی حوزه مورد بررسی در سطح نیمه­پایدار قرار دارد، لذا راهبردهای مشخص به منطور نیل به توسعه پایدار اقتصادی در قلمرو کوچ­نشینان با تاکید بر جایگاه مرز در گرو شناسایی و بررسی پتانسیل­های دروندادی از طریق مطالعات کیفی و جامع در کنار سلسله برنامه­ریزی­های مدیریتی نظیر تبیین قوانین و مقررات مرتبط و نیز سازماندهی امکانات اقتصادی مرز و سازوکارهای اجرایی آنها می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بدری، سیدعلی، دربان آستانه، علیرضا، سعدی، سیما. (1397). تأثیر بازارچه‌های مرزی بر ارتقاء شاخص‌های اقتصادی - اجتماعی مناطق روستایی مرزنشین مطالعة موردی: مرز باشماق مریوان. برنامه­ریزی فضایی، دوره 7. شماره 3. صص 41-62.
جلالیان، حمید، نعیم­آبادی، نازنین. (1399). توسعه اقتصادی روستاهای مرزی با تاکید بر بازارچه‌ها (مورد مطالعه: مرز باشماق مریوان). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، دوره 1. شماره 1. صص ۷۹-۹۴.
حسین­بر، خدابخش، انوری، محمودرضا. (1402). شناسایی اولویت ها و قابلیت های توسعه پایدار مناطق مرزی (مطالعه موردی : شهر گشت). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، دوره 13. شماره 49. صص 191-204.
 حسینی، علی، عظمتی، حسین. (1401). شناسایی عوامل کلیدی و پیشران بر توسعه مناطق مرزی (مطالعه موردی: شهرستان آستارا)، اولین همایش ملی رویکردهای نوین در مدیریت مرز، تهران.
دربان­آستانه، علیرضا. (1393). ارزیابی و تحلیل احساس امنیت روستاییان نواحی مرزی (مطالعه موردی: ‌استان ایلام). برنامه ریزی فضایی، دوره 4. شماره 4. صص 129-156.
رفیعیان، مجتبی، مولودی، جمشید، مشکینی، ابوالفضل، رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا، و ایران‌دوست، کیومرث. (1393). رابطه تحول کارکرد مرز با ارتقای وضعیت پیرامونی شهرهای مرزی (مطالعه موردی: شهرهای مرزی بانه و سقز)، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 9. صص 58-45.
رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا، پاپلی­یزدی، محمدحسین، عبدی، عرفان. (1387). ارزیابی اثرات اقتصادی بازارچه های مرزی بازتاب­های توسعه مناطق مرزی، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 4. شماره 12. صص 82-109
ریگی، احسان­اله. (1399). نقش اقتصادی کریدورهای مرزی (زمینی) بر توسعه پایدار شهری(مطالعه موردی: شهر میرجاوه)، رساله برای دریافت درجه دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان.
ریگی، احسان­اله، انوری، محمود رضا، حافظ رضا زاده، معصومه. (1399). واسنجی نقش اقتصادی کریدورهای مرزی(زمینی)بر توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر میرجاوه)، فصنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، دوره 12. شماره 2. صص 343-359.
سازمان امور عشایر ایران، (1402)، ادره کل امور عشایر استان سیستان و بلوچستان.
سالنامه آماری استانداری سیستان و بلوچستان، (1400)، استانداری سیستان و بلوچستان.
صابر، زهرا، اخباری، محمد، فرجی راد، عبدالرضا. (1397). تحلیل مولفه های تاثیر گذار آمایش مناطق مرزی بر مناسبات ایران و عراق، پژوهش­نامه مطالعات مرزی، دوره 6. شماره 1. صص 45-70.
متقی، افشین، جهانگیری راد، رضا، احمدی، بهاره، سادات حسینی، مرضیه. (1399). بازکاوی رابطه‌ اقتصاد فضا و سازمان سیاسی فضا مورد: روستا‌های مرزی سیستان و بلوچستان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 9. شماره 34. صص 173-192.
محمدی بارزیلی، خدیجه؛ پیشگر، حسین. (1397). مبادلات بازرگانی در بازارچه­های مرزی و نقش آن در توسعه شهری (مطالعه موردی بازارچه مرزی بیله سوار)، رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، دوره 8. شماره 2. صص 75-86.
Chen, X. (2006). Beyond the reach of globalization: China’s border regions and cities in transition, Globalization and the Chinese City, edited by Fulong Wu. London: Routledge.
Feinstein Barry, A., Dajani-Daoudi, Mohammed, S. (2000). Permeable fences make good neighbors: improving a seemingly intractable border conflict between Israelis and Palestinians. AM. U. INT’L L. Rev, pp. 1-176.
Gaffney, N, Karst, R, Clampit, J. (2016). Emerging market MNE cross-border acquisition equity participation: The role of economic and knowledge distance, International Business Review, 25(1): PP 267-275.
JiYoung, P, Changhyun, K, Minsu, S. (2014). Economic implications of the Canada–U.S. border bridges: Applying a national local economic model for international freight movements, Research in Transportation Business & Management, Vol 11: PP 123-133.
Kitchin, R, Thrift, N. (2009). Economies, Borderlands. International encyclopedia of human geography. Elsevier Ltd.
Kladivo, P, Ziener, K, Roubinek, P, Ptacek, P. (2012). Czech-Polish and Austrian- Slovenian borderland – similarities and differences of development and typology of regions, Moravian Geographical Reports, 20(3): PP 22-37.
Laine, J. (2007). Incommodious border? Rethinking the function of the Finnish-Russian border. Fennia 185: 1, pp. 49–62. Helsinki.
Moraczewska, A. (2010). The changing interpretation of border functions in international relations. Revista Română de Geografie Politică, Year XII, no. 2, pp. 329-340.
Newman, D. (2003). On Borders and Power: A Theoretical Framework, Journal of Borderlands Studies, No. 18, PP 13-25.
Pena, S. (2005). Recent Development in Urban Marginality Along Mexico, s Northern border, Journal of Habitat International, 29(34), PP 258- 301.
Taubenböck, H., Otto, C., Gülzau, F., Mau, S. (2023). Border regions across the globe: Analyzing border typologies, economic and political disparities, and development dynamics, Applied Geography, Volume 151, February 2023, Article number 102866.
Van Geenhuizen, Marina, Van der Knaap., & Nijkamp, Peter. (1996). Trans-border European networking: Shifts in corporate strategy?. European Planning Studies, Vol, No. 6.
Wan, N., Du, Y., Liang, F., Yi, J., Qian, J., Tu, W., Huang, S. (2023), Nighttime light satellite images reveal uneven socioeconomic development along China's land border, Applied Geography, Volume 152, March 2023, Article number 102899.
Wu, Ch.T. (1998). Cross-border development in Europe and Asia. Geojournal, 44.3, pp. 189-201.
Zhang, H, Wei, X. (2022). Border effects within a city and regional coordinated development in emerging economies, Finance Research Letters, Elsevier, vol. 50(C). Article number 103304.