آینده‌نگری «زیست-کارِ» زمین-جامعه‌شناسان گیاهی و دام‌پروران متقدم (مطالعه موردی: زیست عشایری در سند ملی آمایش سرزمین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jsnap.2023.411842.1067

چکیده

هدف پژوهش: آینده­نگری زیست عشایری در سند ملی آمایش سرزمین، هدف این مقاله است.
روش ­شناسی تحقیق: روش جمع­آوری اطلاعات، کتابخانه­ای و روش تحلیل نیز توصیفی-تحلیلی-انتقادی است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: در محدوده سرزمینی فلات ایران و از نظر مقیاس، ملی می­باشد.
یافته­ ها و بحث: سرزمین­شناسی و آمایش سرزمین نیازمند پیوندشناسی حوزه­های طبیعی و انسانی و به تعبیری، پیکره­شناسی سرزمین مبتنی بر همبست در مرزهای زیستی و سیاره­ای با تاکید بر مقیاس­های ملی و منطقه­ای و محلی و اندرکنش آن­ها است. با توجه به تغییر سریع زیست عشایری انتظار می­رود چگونگی تغییرات این شیوه کاربری و بهره­وری زمین و منابع طبیعی در سند ملی آمایش سرزمین مورد توجه و پرسش باشد. زیست عشایری در این سند به­صورت سرفصلی مستقل و جداگانه، غیر پیوندی و بدون تحلیل همبستی(مانند«زمین-گیاه» و «آب و انرژی») در ماده 4 (ارتقاء پویایی نظام کوچ، حفظ و تقویت میراث معنوی و زیست جامعه عشایری) در نظر گرفته شده است.
نتایج: روندشناسی تغییرات زیست-کار عشایری در سند ملی آمایش سرزمین بر پایه تغییرات بیوفیزیکی-اجتماعی سرزمین و آینده­نگری آن انجام نشده است. اکنون که سند ملی آمایش سرزمین به تصویب رسیده است، آن­چه امکان­پذیر می­باشد آینده­نگریِ تغییرات زیست عشایری متناسب با روندشناسی تغییرات بیوفیزیکی-اجتماعی در «بازنگری سند» است. از این­رو، اتخاذ رویکرد پیوندی و همبستی با ملاحظه وسعت سرزمینی و ضرورت حفاظت پویا از مجتمع­های زیستی عشایری در پیوند با دیگر الگوهای زیست جمعی در ایران­زمین پیشنهاد می­شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ایمانی، فرح­روز. (1395). معرفی «جیاس» یا نظام­های میراث کشاورزی مهم جهان. مجله مروّج، 1395 (154)، 1-5.
بخشنده نصرت، عباس. (1373). سامان­دهی تیپ­های عشایر کوچنده. تحقیقات جغرافیایی، 35، 86-102.
پروین، حسین. (1396). زیبایی­شناسی گیاه در شاهنامه بایسنقری. فصلنامه هنر و تمدن شرق، 5 (18)، 29-42.
داریوش، بابک. متدین، حشمت­الله. (1398). جایگاه کوه در ادبیات ایران در گذر زمان و تأثیر مدرنیته بر آن. مجله باغ­نظر، 16 (71)، 77-86.
ریاحی، وحید. محمودیان، فرزاد. عزیزپور، فرهاد. (1401). تحلیل الگوی تعاملات فضایی عشایر با تاکید بر جریان مردم (مورد مطالعه: زیست­بوم بابادی باب ایل بختیاری). برنامه­ریزی فضایی، 12 (2)، 1-26.
سند ملی آمایش سرزمین. (1399). https://shenasname.ir/mporg
صفایی، مژده. متین­خواه، سید حمید. کریمیان، وحید .(1392). بررسی دیدگاه اکولوژیک ایلات و عشایر ایران از منظر سیلوپاستورال، فصلنامه گیاه و زیست­بوم، 9 (35)، 21-34.
علمشاهی، احمد. معینی، ابراهیم. عاشری، فاطمه. (1398). دفاع از منافع عمومی در موافقتنامه تریپس و سازمان تجارت جهانی، فصلنامه مدیریت کسب و کار، 11 (43)، 225-237.
عزیزی مرادپور، حمید. (1397). تعهد به افشاء مبدأ منابع ژنتیک و دانش سنتی مرتبط در اظهارنامه های ثبت اختراع. مجله پژوهش­های تطبیقی حقوق مالکیت فکری، 1 (1). 154-188.
ضیاء توانا، محمدحسین. توکلی، جعفر. (1383). اسکان یا ادامه کوچ­روی؟ رویکرد توسعه پایدار به آینده عشایر. جغرافیا (نشریه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، 2 (3)، 67-87.
کامروا، محمدعلی. (1391). شهرسازی معاصر ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کربز، چارلز جی. (1391). بوم­شناسی: تجزیه و تحلیل تجربی توزیع و فراوانی. ترجمه عبدالحسن وهاب­زاده، مشهد: انتشارت جهاد دانشگاهی مشهد.
کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست و توسعه‌. (1377). دستور کار 21، ترجمه حمید طراوتی و سید امیر ایافت.‌ تهران: انتشارات سازمان حفاظت از محیط زیست با هم­کاری برنامه عمران سازمان ملل متحد.
کیاوند، عزیز. (1380). سیاست، حکومت و عشایر. تهران: صنم.
گودرزی، محسن. حاجیانی، ابراهیم. (1402). آینده­پژوهی اجرای اهداف سند ملی آمایش سرزمین. آمایش سرزمین، 15 (1)، 1-17.
گوریونگ، ژانت. (1377). سازمان­دهی زنان کوهستان. ترجمه نسرین آقاجان نوری. جهاد، 17 (204 و 205)، 18-23.
مترنیخت، گراسیه لا ایزابل. (1398). برنامه­ریزی فضایی کاربری زمین: توانایی مدیریت پایدار منابع طبیعی. ترجمه مجید کریم­پور ریحان، شهرزاد شریف جاهد و پویا امیری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مجنونیان، هنریک. (1371). راهنمای آماده سازی مناطق حفاظت شده کوهستانی. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
مجنونیان، هنریک. (1393). مناطق حفاظت شده: مبانی و تدابیر حفاظت از پارک­ها و مناطق در ایران و جهان(جلد اول). تهران: دی­نگار.
مولایی هشجین، نصرالله. (1401). تحلیلی پیرامون تغییرات عددی جمعیت کوچ­نشینان ایران. نشریه علمی مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 2 (1)،
مهام، محمود. (1402). امنیت آبی-غذایی در برنامه­ریزی اکواوژیک (با تأکید بر چالش اکوسیستمی و رویکرد همبستی در تدوین برنامه هفتم). فصلنامه آب و توسعه پایدار، 10 (1)، 1-10. 
یاوری، احمدرضا. طیب­زاده، نگار. (1396). سنجش و ارزیابی در برنامه­ریزی استفاده از سرزمین. تهران: انتشارات آوای قلم.
Annamoradnejad, Rahimberdi and Lotfi, Sedigheh (2010) 'DEMOGRAPHIC CHANGES OF NOMADIC COMMUNITIES IN IRAN (1956-2008)', Asian Population Studies, 6: 3, 335 — 345.
Erle C. Ellis. Land Use and Ecological Change: A 12,000-Year History. Annual Review of Environment and Resources. Vol. 46:1-33 (Volume publication date October 2021).
Sun ZY, Ren H. [Ecological memory and its potential applications in ecology: a review]. Ying Yong Sheng Tai Xue Bao. 2011 Mar;22(3):549-55. Chinese. PMID: 21657006.
RIGHTS TO LAND, TERRITORIES, NATURAL RESOURCES AND NOMADISM, https://www.fao.org/3/cb5131en/online/src/html/sec0_1.html
Ronald C. Estoque, Complexity and diversity of nexuses: A review of the nexus approach in the sustainability context, Science of The Total Environment, Volume 854, 2023, 158612,
ISSN 0048-9697, https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2022.158612.
Romina Martin, Birgit Müller, Anja Linstädter, Karin Frank, How much climate change can pastoral livelihoods tolerate? Modelling rangeland use and evaluating risk, Global Environmental Change, Volume 24, 2014, Pages 183-192, ISSN 0959-3780.
Meng. F. L– He, Y: Study on the spatiotemporal features and evolution of alpine nomadic settlements from the perspective of ecological wisdom: case study of Qiongkushitai village in Xinjiang, China, APPLIED ECOLOGY AND ENVIRONMENTAL RESEARCH ,2019, 17(6): 13057-13073.
 Lukas Drees, Stefan Liehr, Batjav Batbuyan, Oskar Marg & Marion Mehring (2022) In search of a nomadic pastoralism for the 21st century. A transdisciplinary development of future scenarios to foster a social-ecological transformation in Mongolia, Innovation: The European Journal of Social Science Research, 35:3, 481-505.