بررسی تحولات اقتصادی یکجانشینی عشایر (مورد مطالعه: شهرستان نیکشهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیار گروه علوم اقتصادی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22034/jsnap.2023.407719.1063

چکیده

مقدمه: یکی از راهبردهای توسعه جامعه عشایری، یکجانشینی است که عمدتا با هدف توسعه و عمران جامعه عشایری و با هدف محرومیت­زدایی و خدمات­رسانی بهتر به این جامعه انجام می­گیرد. در این راستا، پیش­بینی می­شود که با اسکان عشایر و تغییر شرایط زندگی از کوچ­نشینی به یکجانشینی تغییر‎یافته و تحولات اقتصادی صورت گیرد.
هدف پژوهش: هدف تحقیق حاضر، شناسایی راهکارهای گردشگری پایدار در راستای توسعه اقتصادی سکونتگاه‎های روستایی در قلمرو کوچ­نشینان شهرستان قوچان، می­باشد.
روش ­شناسی تحقیق: هدف پژوهش حاضر؛ بررسی تحولات اقتصادی یکجانشینی عشایر در شهرستان نیکشهر، است تا تاثیر یکجانشینی در وضعیت اقتصادی خانوارهای اسکان­یافته با اسکان­نیافته بررسی و مشخص شود کدام یک از طوایف عشایر شهرستان نیکشهر پس از یکجانشینی بیشترین تاثیر اقتصادی را پذیرفته است.
قلمروجغرافیایی پژوهش: این پژوهش در قلمرو کوچ‌نشینان شهرستان نیکشهر مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته­ ها و بحث: نتایج آزمون تی گروه­های همبسته نشان داد، میانگین گویه­­­های اقتصادی: (تولید صنایع دستی، تولید بند، تولید لبنیات، تولید پروتئین، فروش پروتئین، گرایش به دامداری، فروش گیاهان دارویی، هزینه درمانی دام) در گروه اسکان­یافته عشایر نسبت به گروه اسکان­نیافته عشایر بسیار کمتر است و در گویه­های (اشتغال افراد، درآمد خانوار، پس انداز، مالکیت زمین زراعی و مسکن، درآمد کشاورزی، هزینه تحصیل فرزندان، هزینه درمانی افراد، هزینه امکانات رفاهی، هزینه مسکن، هزینه خرید مواد غذایی، هزینه وسیله نقلیه سبک و سنگین، ماشین­آلات کشاورزی و در نهایت فعالیت صنعتی)، میانگین­شان در گروه­های اسکان­یافته بیشتر از گروه­های اسکان­نیافته است. در ادامه نتایج رگرسیون نشان داد، 95 درصد تغییرات متغیر وابسته (تحولات اقتصادی) به وسیله متغیر مستقل (یکجانشینی) تبیین شده است. همچنین نتایج تحلیل مسیر نیز نشان داد، شاخص درآمد با مقدار اثر مستقیم 059/0 و اثر غیرمستقیم 134/0، بیشترین میزان تاثیر را از یکجانشینی به خود اختصاص داده است. در نهایت نتایج نشان داد، در بین طوایف شهرستان نیکشهر: طایفه چاکرزهی با مقدار میانگین 78/3، بیشترین میزان تحولات اقتصادی را در رابطه با یکجانشینی به خود اختصاص داده­اند.
نتایج: وضعیت اقتصادی خانوارهای اسکان­یافته با اسکان­نیافته بسیار متفاوت است. در واقع یکجانشینی، تحولات اقتصادی زیادی برای خانوارهای عشایر ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اداره کل امور عشایر استان سیستان و بلوچستان، (1402)، امور عشایری سیستان و بلوچستان.
امیرانتخابی، شهرام. اقبالی، زیبا، (1400)، تحلیل سطوح توسعه یافتگی سکونتگاه­های روستایی با منشاهء عشایر کوچنده (مطالعه موردی: شهرستان کرمی)، نشریه علمی مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 1(2)، 11-20.
بیگم تقوی، زهرا، رهبری منش، کمال، ارمغان، مریم، (1399)، تبیین اثرگذاری تحولات اقتصادی بر فضاهای معیشتی (کشاورزی و دامداری) مسکن روستایی قزوین. مسکن و محیط روستا، 39(172)، 3-16.
توکلی، جعفر، (1383)، مروری بر نظریات و تجارب موجود در زمینه اسکان عشایر، مجموعه مقالات همایش ملی ساماندهی جامعه عشایر ایران، سازمان امور عشایر ایران، تهران.
حاجتی، مهدی، (1374)، بررسی آثار اقتصادی –اجتماعی رمه گردانی و اسکان در زندگی عشایر کوچنده کشور (مطالعه موردی: ایل ققایی فارس). پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محند صادق مهدوی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
خدری غریب وند، حجت اله، طهماسبی، پژمان، قهساره اردستانی، الهام، بدری پور، حسین، اسدی، اسماعیل، (1401)، تغییرات جمعیتی و تحولات معیشتی بهره‌برداران مرتعی در ایران با تاکید بر قلمرو عشایری، بازفت، استان چهارمحال و بختیاری(بخش دوم). مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ نشینان، 2(1)، 1-12.
رضایی، پژمان، (1391)، ارزیابی برنامه ساماندهی عشایر در کانون‌های توسعه، فصلنامه ذخایر انقلاب، شماره 57، صص 40-9.
رضایی، پژمان، (1398)، ارزیابی مکان‏یابی کانون­های اسکان عشایر با استفاده از مدل تاپسیس: مطالعه موردی استان چهارمحال و بختیاری، روستا و توسعه، 22(3)، 1-28.
ریاحی، وحید، احمدی، راشد، عزمی، آئیژ، (1392)، بررسی نقش طرح‌های اسکان در توسعه اقتصادی و اجتماعی عشایر، مطالعه موردی (کانون‌های اسکان استان کهگیلویه و بویراحمد)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(28)، 112-95.
رئیس الذاکرین، غلامعلی، (1370)، زادسروان سیستان: شرح منثور احوال طوایف سیستان. نشر فرهنگ سیستان. 
سازمان امور عشایر ایران، (1385)، روستاهای عشایری در ایران. بخش توسعه، دفتر مطالعات جامع.
شاطری، مفید. حجی­پور، محمد، (1390)، اثرات اقتصادی-اجتماعی طرح­های اسکان بر جوامع عشایری (مطالعه موردی: شهرک نازدشت سربیشه، استان خراسان جنوبی)، جغرافیای انسانی، 3(2)، 17-28.
شاطری، مفید. صادقی، حجت­الله، (1391)، واکاوی اثرات اقتصادی-اجتماعی اسکان خودجوش عشایر (مورد: عشایر بخش دهدز شهرستان ایذه استان خوزستان). برنامه­ریزی فضایی، 2(2)، 123-133.
شکور، علی. رضایی، محمدرضا، (1389)، بررسی و مقایسه الگوهای اقتصادی تولید در ایل قشقایی فیروزآباد و سنجش گرایش آنان به تغییر شیوه معیشت، جغرافیای انسانی، 2(2)، 123-133.
شیری، اختر، تنهایی، حسین ابوالحسن، شیری، طهمورث، (1397)، اسکان عشایر و تغییر قشربندی اجتماعی در ایران عصر رضاشاه. فصلنامه جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 8(4)، 195-209.
صالحی، اصغر، (1383)، بررسی تطبیقی طرح ساماندهی عشایر در دو کانون گل‌افشان و چشمه رحمان، گزارش نهایی طرح پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی استان اصفهان.
صیدایی، سید اسکندر، (1389). بررسی مسایل اساسی کانون‌های اسکان عشایر و ارائه راهکار‌های علمی و کاربردی (نمونه‌‌های مورد مطالعه: بکان، گل افشان و قراب)، تحقیقات جغرافیایی، 25(97)، 139-166.
طهماسبی، سیامک، بدری، سیدعلی، رضوانی، محمدرضا، (1394)، روند تغییرات معیشتی - زیستی در زیست­بوم­های عشایری با رویکرد پایداری محیط (مطالعة موردی: زیست بوم طایفة فارسیمدان، استان فارس)، جغرافیا و پایداری محیط، 5(4)، 65-86.
فرجزاده، حسن. مهدوی، داوود. نظری، ام­کلثوم، (1395)، بررسی و تحلیل آثار و پیامدهای اسکان عشایر بر تخریب مراتع. سومین کنفرانس بین­المللی علوم جغرافیایی، تهران.
فرجی، محمد. دهداری، سمیه. صالحی ویسی، محمد، کاظمی، روح­انگیز، (1394)، بررسی اثرات اقتصادی اسکان عشایر ایلشهر شهرستان دشستان استان بوشهر. مجله پژوهش­های اقتصاد روستا، 2(5)، 73-82.
کهیانی، صالح. کی باندری ناشلیل، معصومه. یارعلی، نبی­اله. ابراهیمی، عطاله. خدری غریب وند، حجت اله، (1401)، واکاوی و تحلیل مشخصه­های اجتماعی-اقتصادی عشایر استان خوزستان، نشریه علمی مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، 2(4)، 41-52.
لطفعلی­پور، محمدرضا. صابریان، علیرضا، (1382)، بررسی وضعیت اقتصادی-اجتماعی عشایر شیروان و ارائه راهکارهای مناسب ساماندهی به زندگی آنان، تحقیقات جغرافیایی، 18(66)، 133-152.
محمدپور، احمد و احمدی، نگار، (1384)، مقدمه‌ای بر روش‌ها و سیاست‌های توسعه و ساماندهی عشایر کشور از دیدگاه توسعه انسانی، توسعه پایدار و انسان‌شناسی توسعه؛ ارائه یک مدل ترکیبی و کاربردی، مجموعه مقالات همایش ملی ساماندهی جامعه عشایر ایران. تهران.
مقصودی، طهماسب، داودی، کوروش، (1401)، پیامدهای اسکان عشایر ایل بختیاری در استان خوزستان (مورد مطالعه: شهرک شهید قلی‌پور شوشتر)، مطالعات ایلات و عشایر، 11(2)، 130-144.
مهدوی، مسعود، رضایی، پژمان، قدیری معصوم، مجتبی، (1386)، روستاهای برآمده از اسکان عشایر و چالش‌های آن، فصلنامه روستا و توسعه، 10(1)، 61-41.
میر فردی، اصغر وامان اللهی بهاروند، سکندر، (1383)، فرایند نوسازی و دگرگونی در ساخت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایلات مطالعه موردی: ایلات ممسنی (1300-1378)، مجموعه مقالات همایش ملی ساماندهی جامعه عشایر ایران، تهران.
نوروزی، اصغر، محمودیان، فرزاد، (1394)، بررسی تطبیقی شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی عشایر اسکان‌یافته و اسکان نیافته (مطالعه موردی: شهرستان کوهرنگ)، برنامه ریزی فضایی، 5(4)، 17-38.
یاسوری، مجید، (1391)، عشایر و مسائل برنامه­ریزی آن در ایران، چاپ اول. نشر وارسته.
Potts, D. T. (2014) Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era, Oxford University Press.
Larsen, K. (2003), Sedentarization of nomadic people: the case of the Hawawir in Um Jawasir Northern Sudan. Dry Lands Coordination Group, Report No24.
Vassa, S. (2001), “Sedentarization of pastoral nomads. Available on: http://www. vassa.net/saloni/ nomad's htm.
Jarmila, P. (2011). Sedentarisation of Tibetan nomads in China: Implementation of the nomadic settlement project in the Tibetan Amdo area; Qinghai and Sichuan provinces. Pastoralism: Research, Policy and Practice, 1 (4), 1-11.