بررسی اثرات اسکان بر معیشت پایدار عشایر در بخش مرکزی شهرستان داراب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه آموزش جغرافیا، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی888-56441، تهران، ایران.

10.22034/jsnap.2023.406734.1062

چکیده

مقدمه: جامعه عشایری ایران که در زمان نه چندان دور بیش از 50 درصد جامعه ایران را به خود اختصاص می­داده است امروز بر اثر عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تاریخی کمتر از 5 درصد جمعیت کل کشور را به خود اختصاص داده است که به دلیل اسکان عشایر بوده است.
هدف پژوهش: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات اسکان بر معیشت پایدار عشایر در بخش مرکزی شهرستان داراب انجام شده است. این پژوهش از حیث هدف جز پژوهش­های کاربردی محسوب می­شود که بنا به ماهیت آن شیوه اجرای به صورت توصیفی- تحلیلی است.
روش ­شناسی تحقیق: جامعه آماری تحقیق را عشایر اسکان یافته و عشایر کوچ­رو در در بخش مرکزی شهرستان داراب تشکیل داده است که براساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن در سال 1395 جمعیت آن برابر با 1131 نفر بوده است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 287 نفر به عنوان نمونه به صورت تصادفی ساده انتخاب شده است. به منظور تجزیه و تحلیل یافته­های تحقیق از آزمون تی تک نمونه­ای و تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.
قلمروجغرافیایی پژوهش: این پژوهش درعرصه شهرستان داراب  از شهرستان­های استان فارس انجام پذیرفته است.
یافته ­ها و بحث: اطلاعات به دست آمده در بین عشایر اسکان­یافته و عشایر کوچ­رو نشان داد که وضعیت سرمایه انسانی در بین عشایر اسکان­یافته با میانگین 317/3 نسبت به عشایر کوچ­رو با میانگین 843/2 مناسب­تر است. از نظر سرمایه اجتماعی در هر دو گروه عشایر اسکان یافته با میانگین 113/3 و عشایر کوچرو با میانگین 104/3 مطلوب و مناسب است و تفاوت چندانی ندارند. از نظر سرمایه فیزیکی عشایر اسکان یافته با میانگین 227/3 نسبت به عشایر کوچ­رو با میانگین 877/2 در وضعیت مناسب­تری قرار دارد. همچنین نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که اسکان بیش­ترین تاثیر را با مقدار ضریب بتای 318/0 بر سرمایه فیزیکی داشته است. همچنین بر سرمایه انسانی با مقدار ضریب بتای 254/0، سرمایه اجتماعی با مقدار ضریب بتای 221/0، سرمایه طبیعی با مقدار ضریب بتای 154/0 و سرمایه اقتصادی با مقدار ضریب بتای 277/0 تاثیرگذار بوده است.
نتایج: اگرچه اسکان عشایر موجب شده تا دسترسی جوامع عشایری به خدمات زیرساختی و دسترسی­های آموزشی و همچنین مسکن و عوامل دیگر آسانتر شود و سطح رفاه نسبی آن­ها با توجه به خدمات­رسانی بیشتر به آن­ها بهتر شود اما جامعه عشایری ماهیت اصلی خود را با توجه به دام و مرتع که دو رکن اصلی زندگی در میان جامعه عشایر کوچ­رو بوده است از دست داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بردی آنامرادنژاد، رحـیم. (1390) . تحـولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن(مطالعـه موردی: بندر ترکمن)، نشریه برنامه­ریزی فضایی، سال اول، شماره اول،صص59-37.
امینی، عباس و روزفراخ، ثریا، (1397)، ارزیابی پیامدهای اسکان جامعه عشایری شهرستان بویراحمد در کانون­های دشت روم، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 14، شماره1، صص185-197.
بریمانی، فرامرز؛ فاضل­نیا، غریب و صیادی، زهرا، (1396)، تاثیر اسکان عشایر بر میزان مشارکت زنان در تأمین درآمد خانواده(مطالعه موردی: زنان عشایر سیستانی)، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره49، شماره4، صص791-805.
جلیلیان، نسرین و محمدی، یاسر، (1401)، تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری معیشت در روستاهای شهرستان ساری، مجله اقتصادفضا و توسعه روستایی، سال11، شماره3، صص123-138.
چراغی، طیبه؛ پورسعید، علیرضا؛ اشراقی سامانی، رویا؛ آرایش، محمدباقر و واحدی، مرجان، (1399)، تحلیل پایداری معیشت و شیوه سکنی­گزینی عشایر در شهرستان ایلام، مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال9، شماره2، صص89-104.
ریاحی، وحید؛ نامداری، فریوش؛ پاشازاده، اصغر و جسارتی، عسگر، (1392)، واکاوی تاثیر ساماندهی و اسکان عشایر با تاکید بر بعد امنیتی مطالعه موردی کله کوه در ساوه، مجله جغرافیای انتظامی، سال1، شماره3، صص99-128.
ریاحی، وحید؛ طهماسبی، اصغر و عزیزی، سمیه، (1400)، تحلیل الگوهای زیستی سامانه­های عشایری با تأکید بر رویکرد معیشت پایدار (مورد مطالعه: کانون­های عشایری شهرستان ملارد)، مجله مطالعات برنامه­ریزی قلمرو کوچ­نشینان، دوره1، شماره1، صص59-76.
سعیدی­راد، مجید؛ رحمانی­فضلی، عبدالرضا و رحمانی، بیژن، (1401)، سنجش اثرات هدفمندی یارانه­ها بر معیشت پایدار روستاهای پیراشهری(مورد: شهرستان بروجرد)، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال4، شماره2، صص1-18.
شاطری، مفید و حجی پور، محمد، (1390)، اثرات اقتصادی– اجتماعی طرح های اسکان بر جوامع عشایری(مطالعه موردی شهرک نازدشت سربیشه در استان خراسان جنوبی)، مجله جغرافیای انسانی، سال3، شماره2، صص17-29.
شریفی­نیا، زهرا، (1400)، تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری معیشت در روستاهای شهرستان ساری، مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال10، شماره1، صص213-236.
شیری، اختر؛ تنهایی، حسام­الدین و شیری، طهمورث، (1397)، اسکان عشایر و تغییر قشربندی اجتماعی در ایران عصر رضاشاه، مجله جغرافیا(برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال8، شماره4، صص195-209.
صحنه، بهمن؛ سادین، حسین و جاهدی، فاطمه، (1400)، نقش فعالیت نوغان­داری بر بهبود معیشت پایدار خانوارهای روستایی شهرستان رامیان، مجله جغرافیا و پایداری محیط، سال12، شماره1، صص105-120.
صحنه، بهمن؛ خراسانی، محمدامین و ویسی، فرزاد، (1401)، بررسی پیامدهای اقتصادی - اجتماعی اسکان عشایر (مطالعه موردی: سایت گدارپی شهرستان کرمانشاه)، مجله روستا و توسعه، سال25، شماره98، صص193-218.
ضیایی، محمود؛ فقیهی، ابوالحسن؛ جمعه­پور، محمود و شکاری، فاطمه، (1396)، تدوین چارچوبی برای تاب‏­آوری معیشت عشایر کوچنده (مورد مطالعه: ایل قشقایی)، مجله انجمن علوم مدیریت ایران، دوره12، شماره47، صص51-37.
غزالی، سمانه و زیبایی، منصور، (1400)، بررسی پایداری اقتصادی و زیست­محیطی معیشت عشایر استان فارس با استفاده از منطق فازی، مجله اقتصاد کشاورزی، جلد15، شماره2، صص89-111.
فرقانی، طاهره؛ عبداله­زاده، غلامحسین؛ شریف­زاده، محمدشریف و دهقان، ایرج، (1401)، بررسی تأثیر اسکان بر معیشت پایدار عشایر در شهرستان سمیرم، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره2-53، شماره4، صص921-934.
کریمی ، کبری و کرمی دهکردی ، اسماعیل ، (1394)"، بهره­برداری از مراتع و لزوم متنوع سازی معیشت خانوارهای روستایی: مطالعه موردی شهرستان ماهنشان". پژوهش روستایی2 ،صص343 -368
محمودی مستعلی، ایوب و واحدی، مرجان، (1401)، بررسی پیامدهای اقتصادی - اجتماعی اسکان عشایر (مطالعه موردی: سایت­گدارپی شهرستان کرمانشاه)، مجله مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دوره17، شماره4، صص1139-1151.
مرکز آمار ایران1395
نصرنیا، فاطمه و شکوهی، زینب، (1401)، بررسی اثر اسکان بر تاب­آوری معیشتی خانوارهای عشایری شهرستان فسا، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره2-53، شماره3، صص775-785.
Agba, A. M., Ogaboh. J. J., Akpanudoedehe & E. M. Ushie. (2010). Socio _ Economic and cultural Impact of Resettlement on Bakassi people of Cross River State, Nigeria. Studies in sociology of Seience,Vol. 2, pp.22-50.
Bhandaari, P. (2021). Rural livelihood change? Household capital, community resources and livelihood transition. Journal of Rural Studies, 32: 126-136.
Diniz, F., Hoogstra-keiin, M. and Kok, K. (2022). Livelihood strategies in settlement projects in the Brazilian Amazon: Determining drivers and factors within the Agrarian Reform Program. Journal of Rural Studies, Vol.32,pp. 196-207.
Donohue, C., Biggs, E. (2020). Monitoring scio-enviromental change for sustainable development: Developing a Multidimensional Livelihoods Index (MLI), Applied Geography, No 62, PP. 391- 403.
Eneyew, A. (2012). Is settling pastoralists a viable livelihood strategy? Scholary Journal of Agricutural Science, Vol.2, No.5, pp.94-102.
Eddins, E, A. (2013). A sustainable livelihoods approach to volunteer tourism: The roles of the host community and an Alternative Break Program in Achiote, Panama, Colorado State University.
Horsley, J., Prout, S., Tonts, M., and Ali, S. H. (2015). Sustainable livelihoods and indicators for regional development in mining economies. The Extractive Industries and Society, 2: 368-380.
Pingali, P., Anaka, A., Mathew, A., Andaleeb, R. (2019). Rural Livelihood Challenges: Moving out of Agriculture, Publisher: Palgrave Macmillan, Cham.
Rashdnasb, K. & Ahmadvand, M. (2018). Explaining the strategies of of nomad livelihood improvement in Gachsaran County. Journal of Rural Development Strategies, 5 (1): 85-67.
Shen, F, (2019). Tourism and Sustainable Livelihoods Approach: Application within the Chinese context, Phd. Thesis, Lincoln University,PP. 1-276.
Shakur, A., Tabibi, H.R., Bagherzadeh, M.S., & Vahedpour, G. (2013). Measuring socio-economic factors affecting on the nomads settlement in Fars province. Journal of Regional Planning, 3 (9): 1-11.