واکاوی و تحلیل تغییرات مشخصه‌های اجتماعی ـ اقتصادی عشایر استان خوزستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم جنگل، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 دانش‌آموحته کارشناسی ارشد رشته‌ی علوم و مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

3 دانشیار گروه علوم جنگل، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

4 دانشیار گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

5 استادیار گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

10.22034/jsnap.2023.378865.1039

چکیده

مقدمه: تدوین سیاست­ها در بخش کشاورزی و منابع طبیعی مستلزم شناخت کافی از وضعیت اقتصادی- اجتماعی بهره‌برداران روستایی و عشایری است. در این میان، از نظر رشد اقتصادی کشور، جامعه عشایری اهمیت ویژه‌ای در بخش تولید دام و فعالیت‌های جانبی مرتبط دارد.
هدف پژوهش: در این تحقیق برخی شاخصه‌های اجتماعی- اقتصادی از جمله جمعیت، تعداد و نوم دام، سوخت مصرفی، صنایع دستی و اراضی مورد بهره‌برداری عشایر استان خوزستان طی سه دهه گذشته (60، 70 و 80) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند.
روش شناسی تحقیق: آمار و اطلاعات به روش اسنادی و کتابخانه‌ای از داده‌های سرشماری‌های اجتماعی-اقتصادی عشایر کوچنده در سال‌های 1366، 1377 و 1387 موجود در آرشیو مرکز آمار ایران استخراج و تجزیه و تحلیل شدند.
قلمروجغرافیایی پژوهش: محدوده‌ی مورد مطالعه استان خوزستان است که در جنوب ایران قرار دارد.
یافته­ ها و بحث: با توجه به نتایج، جمعیت و تعداد خانوار عشایر استان‌ خوزستان از سال 1366 تا 1387 روند کاهشی داشته است. بیش‌ترین تعداد دام عشایر استان بز و بزغاله و تعداد دام در محل استقرار ییلاقی بیشتر از محل استقرار قشلاقی بوده است. بیشترین تعداد خانوار عشایر استان‌ خوزستان از هیزم و زغال چوب به‌عنوان سوخت مصرفی جهت پخت و پز و ایجاد گرما استفاده کرده‌اند و میزان مصرف سوخت عشایر در انواع مختلف سوخت مصرفی طی سال‌های 1366 تا 1387 روند کاهشی داشته است. میزان صنایع دستی تولید شده توسط عشایر از سال 1377 تا 1387 روند افزایشی و از سال 1366 تا 1377 روند کاهشی داشته است. بطورخاص، میزان تولید پلاس (چادر) در بین خانوارهای عشایر نسبت به سایر صنایع دستی بیشتر بوده است.
نتایج: توسعه فعالیت‌های زراعی، توسعه سایر صنایع دستی و سایر فعالیت‌های غیروابسته به دام می‌توانند به عنوان منابع معیشت جایگزین و تکمیلی نقش مهمی ایفا کنند که در این راستا برنامه‌ریزی‌های متناسب ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسحاقی، فاطمه و محمودی، بیت اله. (1398). ارزیابی تقاضای مصرف چوب هیزمی خانوارهای جنگل‌نشین زاگرس مرکزی، بررسی موردی: ناحیه عرفی سردشت، شهرستان لردگان. فصلنامه علمی پژوهش و توسعه جنگل. 5(4)، 613-127.
امیدزاده اردلی، الهام؛ خدری غریب‌وند، حجت اله؛ طهماسبی، پژمان و ابراهیمی، عطااءله. (1391). حفاظت تنوع زیستی با حمایت از دامداری چوپانی. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار(کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست). تالار بزرگ وزارت کشور، تهران، ایران.
امین آقایی مهرناز. (1387). بررسی عوامل موثر بر عملکرد صنایع کوچک از دیدگاه کارشناسان توسعه روستایی. فصلنامه روستا و توسعه. 11(4)، 125-146.
بزرگ پور، عیسی. (1378). کارشناس سازمان امور عشایر، گزارش تفصیلی "طرح جایگزین سوخت فسیلی" دوره بیست ساله 1358 الی 1377.
دریکوندی، مهناز. (1398). بررسی وضعیت سن و جنسیت، زراعت و باغداری، صنایع دستی و دامداری عشایر استان لرستان در سه دهه 66، 87 و 88. سومین کنفرانس ملی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اجتماعی، مرکز مطالعات و تحقیقات علوم و فنون بنیادین در جامعه، تهران، ایران.
رحیمی، احمد و پاریخی، پرویز. (1383). تحلیلی بر نقش جایگزینی سوخت فسیلی در رفاه نسبی زنان عشایر کشور، همایش ملی ساماندهی جامعه عشایری ایران، تهران.
خدری غریب‌وند، حجت اله؛ طهماسبی کهیانی، پژمان؛ قهساره اردستانی، الهام؛ بدری‌پور، حسین و اسدی، اسماعیل. (1401). نغییرات جمعیتی و تحولان معیشتی بهره‌برداران مرتعی در ایران با تاکید بر قلمرو عشایری، بازفت، استان چهارمحال و بختیاری (بخش دوم). مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان، 2(1)، 1-12.
شکور، علی؛ شمس الدینی، علی؛ حیدری، اعظم و واحدپور، غلامحسین. (1395). ضرورت توسعه پایدار در مناطق عشایری استان فارس . فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی. 8(3)، 203-214.
صالحی، اصغر؛ سیف الهی، محمود و شهابی، سیامک. (1389). بررسی تطبیقی عوامل اقتصادی موثر بر بهره برداری از صنایع روستایی در استان اصفهان. فصلنامه روستا و توسعه. 13(3)، 147-171.
صیدائی، سید اسکندر. (1389). بررسی مسایل اساسی کانون‌های اسکان عشار و ارئه راهکارهای علمی و کاربردی (نمونه‌های مورد مطالعه: بکان، گل افشان و قراب). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (97)، 139- 166.
طرفی منیشدی، حسین. (1396). نقش ساختار محیطی کشور بر فعالیت های عشایری با تأکید بر دام (محدوده مورد مطالعه: استان خوزستان). چهارمین کنفرانس بین المللی علوم جغرافیایی، 21 اردیبهشت ماه 1396، سالن همایش‌های فرهنگیان شیراز، ایران.
عاشقی، منصور. (1384). نگرشی پیرامون وضعیت عشایر و نقش و جایگاه آن ها در ایجاد هویت ملی و امنیت ملی. فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد خلخل، (5)، 151-170.
مهدوی، مسعود؛ رضایی، پژمان و قدیری معصوم، مجتبی. (1386). روستاهای برآمده از اسکان عشایر و چالش‌های آن. فصلنامه روستا و توسعه، 10(1)، 41-61.
میخک، حسین؛ رحیمیان، مهدی و اسدپوریان، زینب. (1397). چالش‌های فراروی مدیریت واحدهای دامداری سنتی در شهرستان خرم‌آباد. فصلنامه علمی رویکردهای پژوهشی کارآفرینانه در کشاورزی، دانشگاه علوم و منابع طبیعی خوزستان، (4)، 91-112.
میرزایی، زینب. (1393). عوامل موثر بر کارآفرینی فرهنگی در صنایع دستی عشایری استان لرستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشر نشده. دانشکده گردشگری دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
میرصادقی، محمدعلی. (1376). رویارویی با مشکل انژی در روستاهای کشور، جنگل و مرتع، (37)، 54-57.
نصیری، اسماعیل. (1387). صنایع روستایی عاملی تاثیرگذار بر فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی(نمونه: روستاهای بومهن). فصلنامه چشم‌انداز جغرافیایی. 1(5)، 139-161.
نواب اکبر، فیروزه؛ منفرد، نوذر و علیرضا رضائی. (1379). عوامل موثر بر کمیت و کیفیت تولید صنایع دستی مطالعه موردی: زنان عشایر نیمه اسکان یافته مرندافزر. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 7(31)، 235-260.
نورزاد مقدم، محسن؛ شامخی، تقی؛ اعتماد، وحید و عواطفی همت، محمد. (1393). بررسی مصرف هیزم خانوارهای روستایی در مناطق جنگلی ییلاقی شمال ایران و عوامل مرتبط با آن )مطالعه‌ی موردی روستاهای ییلاقی ارتفاعات جنوبی جنگل آموزشی – پژوهشی خیرود(. مجلۀ جنگل ایران، انجمن جنگلبانی ایران، 6(1)، 113- 125.
نوری، سیدهدایت‌اله؛ بیک محمدی، حسن، تقدیسی، احمد و شفیعی، پروین. (1389). اولویت‌بندی صنایع کوچک و کارگاهی مناطق روستایی شهرستان اردستان با روش دلفی. فصلنامه روستا و توسعه. 13(2)، 61-79.
Amacher. G.S., Hyde. W.F. and Kanel. K.R., (1999). Nepali fuelwood production and consumption: Regional and household distinctions, substitution and successful intervention, The Journal of Development Studies, 35(4), 138-163.
Annamoradnejad. R. and Lotfi. S. (2010). Demographic Changes of Nomadic Communities in Iran (1956- 2008), Asian Population Studies 6(3), 335-345.
Blench. Roger., (2005). Conservation of indigenous livestock: Sustaining biodiversity for current and future generations, Consultative Group on International Agricultural Research Science Forum, CGIAR System Reseatch Prioritiy area 1: Marrakech, 6th December 2005.
Cheruiyot, M.k. and Otieno, M.M.M. (2017). Factors Influencing Milk Production Project Among Small Scale Dairy Farmers in Bomet East Sub County, Bomet County, Kenya. International Journal of Latest Research in Engineering and Technology (IJLRET). 3(9), 1-23.
Dovie, D.K. Witkowski, E.T.F. and C. Shackleton, (2004). The Fuelwood Crisis in southern Africa: Relating Fuelwood Use to Livelihoods in a Rural Village. Geo Journal, 60(2), 123-133.
Rotowa, O.J. Egbwole, Z.T. Adeagbo, A.A. and O.M. Blessing, (2019). Effect of Indiscriminate Charcoal Production on Nigeria Forest Estate. International Journal of Environmental Protection and Policy, 7(6): 134-139.
Schwarzbauer, P. and Stern, T. (2010). Energy vs. material, Economic impacts of a ''wood for energy scenario'' on the forest-based sector in Austria: A simulation approach. Forest Policy and Economics, 12(1): 31-38.
Troncoso, K. Castillo, A. Masera, O. and L. Merino, (2007). Social perceptions about a technological innovation for fuelwood cooking: Case study in rural Mexico. Energy Policy, 35(5), 2799-2810.