اثرات شیوع ویروس کرونا در معیشت پایدار روستاییان (مطالعه موردی: قلمرو عشایری در استان آذربایجان شرقی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و پژوهشگر پسادکتری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 دانشیار گروه سنجش از دور، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 مدرس گروه معماری، دانشکده علوم انسانی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

مقدمه: همه ­گیری ویروس کرونا در جهان، مشاغل و کسب و کارهای زیادی را مختل نموده و معیشت میلیون­ها انسان را در وضعیت ناپایداری قرار داده است. بیماری و علائم تنفسی، مرگ  یا از دست دادن توان اشتغال بویژه برای سرپرستان خانوارها تهدیدی برای امنیت غذایی از جمله در مناطق روستایی است که از بحران کووید -19 زاده شد.
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، بررسی اثرات شیوع ویروس کرونا در معیشت پایدار روستاییان در سکونتگاه­های روستایی استان آذربایجان شرقی با تاکید بر قلمرو عشایری بود.
روش­ شناسی تحقیق: تحقیق از نظر هدف در جرگه تحقیقات کاربردی – توسعه­ای، از لحاظ ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی بوده و برای جمع­آوری داده­ها و اطلاعات از مطالعات اسنادی و میدانی (مصاحبه­های نیمه­ساختار یافته) استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، استان آذربایجان شرقی (در سال 1395 دارای 1100220 نفر جمعیت  و 335878 خانوار روستایی) است. حجم نمونه 48  نفر از صاحبان مشاغل، دهیاران، کارشناسان بخشداری­ها، اساتید دانشگاهی و ... می­باشد که در انتخاب آنها از روش کیفی متواتر نظری استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها و اطلاعات از روش کیفی نظریه مبنایی (گراندد تئوری) استفاده شد.
قلمروجغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش سکونتگاه­های روستایی در مناطق عشایری استان آذربایجان شرقی است.
یافته ­ها و بحث: یافته­های پژوهش نشان داد، پس از انجام مصاحبه­های نیمه ساختار یافته با جامعه نمونه و کدگذاری باز این مصاحبه­ها به شناسایی 37 مفهوم کلی، 26 مقوله و 18 شاخص منجر شد که اثرات شیوع ویروس کرونا را در جوامع روستایی استان آذربایجان شرقی بخصوص در قلمرو عشایر را نشان می­دهد.
نتایج: شیوع ویروس کرونا در نقاط روستایی این استان بخصوص در قلمرو عشایر اثراتی در سرمایه­های معیشتی روستاییان برجا نهاده است. از دست رفتن شغل ثابت، کاهش درآمد و توان مالی، کاهش انگیزه ایجاد شغل جدید، امنیت غذایی، کاهش جریان فضایی کالا و محصولات، افزایش ناهنجاری اجتماعی، کاهش اعتماد اجتماعی، افزایش استرس و فشار روانی، مشکلات حمل و نقل و تردد بین شهری و کاهش ارتباطات اجتماعی، کاهش جریان سرمایه ورودی، کاهش جریان افراد، نیاز به دریافت تسهیلات بانکی،  انتظار حمایت نهادی و ... از آن جمله ­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسحاقی میلاسی، فاطمه و محمودی، بیت اله. 1397. "ارزیابی و اولویت بندی معیارها و شاخص­های معیشت پایدار روستایی ایران با استفاده از روش دلفی". نشریه راهبردهای توسعه روستایی. دوره 5. شماره 2. صص 232-217.
امینی، کوروش، ویسی، فرزاد و محمدی، سعید. 1397. "تحلیل و تبیین اثرهای احداث سدها بر معیشت پایدار نواحی روستایی (نمونه موردی: سید داریان هورامان)". فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی. دوره 8. شماره 27. صص 176-155.
تاجری مقدم مریم، زیبدی، طاهره و یزدان پناه، مسعود. 1399." تحلیل رفتارهای پیشگیرانه در مقابله با ویروس کرونا مورد: نواحی روستایی شهرستان دشتستان". نشریه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال 9. شماره 3 (33). صص 24-1.
توکلی، مرتضی، احمدی، شیرکوند و فاضل­نیا، غریب. 1395. "تحلیل عوامل موثر بر معیشت روستاییان (موردی: روستاهای شهرستان سردشت)". نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی. سال 20. شماره 88. صص 81-62.
حیدری­ساربان، وکیل و عبدپور، علیرضا. 1398. "عوامل بهبود معیشت پایدار روستایی از دیدگاه ساکنان محلی موردی: شهرستان اردبیل". نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. سال 19. شماره 54. صص 46-23.
سجاسی­قیداری، حمدالله، صادقلو، طاهره، شکوری فرد، اسماعیل. 1395. "سنجش سطح دارایی های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تایباد)". مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی. سال 5. شماره 1. پیاپی 13. صص 216-197.
صائب نیا، سمیه و کریمی، فرشته. 1399. "بررسی تأثیر بیماری کرونا (کووید 19) بر عملکرد کسب و کار (مورد مطالعه: کسب و کارهای کوچک و متوسط استان اردبیل)". فصلنامه چشم انداز حسابداری و مدیریت. دوره 3، شماره 24. صص 93-83.
طاهری­نیا، مسعود و حسنوند، علی. 1399. "پیامدهای اقتصادی ناشی از بیماری کووید 19 بر اقتصاد ایران؛ با تاکید بر اشتغال". فصلنامه مدیریت بستاری. دوره 9. شماره 3. صص 58-44.
عبدالله­زاده، غلامحسین، شریف­زاده، محمدشریف و خواجه شاهکویی، غلامحسین. 1394. "بررسی تأثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی در استان گلستان". نشریه برنامه­ریزی و توسعه گردشگری. سال 4. شماره 15. صص 169-148.
قدیری­معصوم، مجتبی، رضوانی، محمد رضا، جمعه پور، محمود، باغبانی، حمیدرضا. 1394. "سطح­بندی سرمایه­های معیشتی در روستاهای کردشگری کوهستانی مورد: دهستان بالا طالقان در شهرستان طالقان". فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال 4. شماره 2. پیاپی 12. صص 18-1.
معاونت پژوهش­های زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات زیربنایی مجلس شورای اسلامی. 1399. درباره مقابله با شیوع ویروس کرونا (25) تحلیل اجمالی بر چالش­های کسب وکارهای روستایی و عشایری در دوره شیوع کرونا. قابل دسترس در https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1502019.
نوروزی، مرضیه و حیاتی، داریوش. 1394. "سازه­های موثر بر معیشت روستایی از دیدگاه کشاورزان استان کرمانشاه". نشریه علوم ترویج و آموزش کشاورزی. دوره 11. شماره 1. صص 127-144.
ولائی، محمد؛ عبدالهی، عبداله؛ منافی­آذر، رضا و صفری، نوید(1394): «تحلیل عوامل موثر بر توسعه پایدار روستایی با تأکید بر کارآفرینی (مطالعه موردی: دهستان مرحمت­آباد شمالی شهرستان میاندوآب». فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال پنجم، شماره 19، صص 149- 162.
Abd El-Aziz, T.M., Stockanda, J.D.  2020. “Recent progress and challenges in drug
development against COVID-19 coronavirus (SARS-CoV-2) - an update on the status.
Infection”. Genetics and Evolution. 83. 1043272.
Adjognon, G.S., Bloem, J.R., Sanoh, A. 2021. “The coronavirus pandemic and food security: Evidence from Mali, Food Policy”. Available online 4 March 2021. 102050.
Aronu, C.O., Ekwueme, G.O., Sol-Akubude, V.I., Okafor, P.N. 2021. “Coronavirus (COVID-19) in Nigeria: Survival rate”. Scientific African, Volume 11, March 2021
Balgis, O. E. 2004. Sustainable livelihood approach for assessing community’s resilience to climate variability and change: A case study from Sudan. Paper presented at the Second International Conference on Climate Impacts Assessment (SICCIA). Grainau. Germany.
Carico, R.R., Sheppard, J., Thomas, C.B. 2020. Community pharmacists and
communication in the time of COVID-19: Applying the health belief model
. Research
in Social and Administrative Pharmacy. In Press.
Chambers, R., & Conway, G.1992. “Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century”. (IDS Discussion Paper No. 296). Brighton: Institute of Development Studies (UK).
Chen, H., Shivakoti, G., Zhu, T., & Maddox, D. 2012. “Livelihood sustainability and community based co-management of forest resources in China: Changes and improvement”. Environmental Management, Vol 49(No 1). 219–228.
DfID, U. K. 1999. Sustainable livelihoods guidance sheets. London: DFID.
DFID. 2000. Sustainable livelihoods guidance sheets. London. UK: DFID.
Ellis, F. 2000. Rural livelihoods and diversity in developing countries. Oxford University Press.
Fouracre, P. 2001. Transport and sustainable rural livelihoods. Retrieved 2014, June. 19, from http://www.transport-links.org/transport_links/rtkb/rtkb.htm.
Phillipson, Jeremy, Gorton, Matthew, Turner, Roger, Shucksmith, Mark and at al. 2020. “The COVID-19 Pandemic and Its Implications for Rural Economies”. ustainability2020,12, 3973; 2-9, doi:10.3390/su12103973.
Phillipson, Jeremy, Gorton, Matthew, Turner, Roger, Shucksmith, Mark and at al, 2020. “The COVID-19 Pandemic and Its Implications for Rural Economies”. ustainability2020. 12. 3973. PP 2-9, doi:10.3390/su12103973.
Tambrallimath, V., Keshavamurthy, R., Badari, A. et al. 2019. “Emergence of additive manufacturing in global scale during the crisis of 2019-n CoV (novel corona virus)”. Materials Today: Proceedings,https://doi.org/10.1016/j.matpr.2020.12.999.
Wiwad, D, Mercier, Brett, Piff, Paul K., Shariff, A, and Lara B. Aknind. 2021.”Recognizing the Impact of COVID-19 on the Poor Alters Attitudes Towards Poverty and Inequality”. Elsevier Public Health Emergency Collection. Published online 2020 Nov 14. doi: 10.1016/j.jesp.2020.104083.
World Economic Forum. (2020). Strategic Intelligence: COVID-19; https:// intelligence.weforum.org
World Health Organization (2020). Impact of covid-19 on people’s livelihoods, their health and our food systems. Available at:https://www.who.int/news/item/13-10-2020-impact-of-covid-19-on-people’s-livelihoods-their-health-and-our-food-systems.
Guillotera.  P.  et  al.  2012.  “Vulnerability  of  Small  Island  Fishery  Economies  to  Climate and Institutional Changes”. Current Opinion in Environmental Sus-tainability.  Vol.  4.  PP.  287-291.
Scoones, I., 2015. Sustainable Livelihoods and Rural Development. Practical Action Publishing.
Serrat, O., 2017. The Sustainable Livelihoods Approach. In: Knowledge Solutions. Springer Singapore, Singapore, pp. 21–26. https://doi.org/10.1007/978-981-10- 0983-9_5.
Defe, R., Matsa, M. (2021). The contribution of climate smart interventions to enhance sustainable livelihoods in Chiredzi District. Climate Risk Management, Volume 33, 1-10.