شکاف فضایی بنیان های اقتصاد عشایری در استان خراسان جنوبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

مقدمه:  کوچ­نشینی دارای اقتصادی مولد و توسعه­زا است. کارکرد بی­بدیل اقتصاد و تولیدات عشایری سبب می­شود تا بهبود و تحول در این جز از پیکره اقتصاد ملی، همواره تلاشی مهم باشد. با وجود اهمیت اقتصاد مولد عشایری، چالش­های جدی گریبان­گیر عشایر کشور است به گونه­ای که در حال حاضر بسیاری از آنان یا از این حوزه­ی فعالیتی خارج شدند یا از اشتغال در این حوزه نارضایتی دارند. از مسائل اولویت­دار مرتبط با اقتصاد کوچ­نشینان که کمتر نیز بدان توجه گردیده، نابرابری­ها و شکاف­های فضایی است. استان خراسان جنوبی یکی از مناطق عشایری است که در ردیف پنجم کشوری قرار دارد.
هدف پژوهش:  در پژوهش حاضر سعی شده تا به تحلیل وضع موجود از حیث پراکنش و برخورداری فضایی از عناصر اصلی اقتصاد عشایر (نیروی کار، دام و مرتع) به منظور درک بهتر نابرابری­های فضایی در نواحی عشایری استان خراسان جنوبی پرداخته شود.
روش­ شناسی تحقیق:  تحقیق حاضر دارای ماهیتی کاربردی و به لحاظ روش از نوع توصیفی – تحلیلی و ژرفانگر است. داده­های تحقیق برپایه مطالعات اسنادی گردآوری شده است. بانک داده­های اولیه در نرم افزار اکسل تشکیل گردید و پس از ورود اطلاعات لازم به محیط نرم افزار ArcMap و  GeoDaاقدام به تحلیل فضایی داده­ها و تهیه نقشه­های خروجی گردید.
قلمروجغرافیایی پژوهش: در این تحقیق قلمرو جغرافیایی مشتمل بر عشایر شهرستان­های استان خراسان جنوبی است.
یافته ­ها و بحث: به دنبال انطباق اطلاعات سه رکن مرتع، دام و نیروی کار در فضاهای عشایری خراسان جنوبی نتایج نشان داد که دسترسی همسان و متوازنی از این سه رکن مهم در سطح شهرستان­ها وجود ندارد؛ به گونه­ای که نواحی دارای بیشترین برخورداری از دام، چندان غنایی به لحاظ نیروی انسانی و مرتع ندارد.
نتایج: می­توان گفت تعمیق نابرابری و گسست فضایی از حیث بنیان­های اقتصاد عشایری، اپیدمی حاکم بر فضا است. از این رو لازم است برنامه­ریزی توسعه با رویکرد آمایش فضا از حیث فعالیت­ها و ظرفیت­های مهم اقتصاد عشایری با هدف کاهش نابرابری­ها انجام گیرد.

کلیدواژه‌ها


اکبری، محمود، تقوایی، مسعود، زنگی آبادی، علی و وارثی، حمیدرضا (1390). نابرابری های درآمدی و رفاه پایدار شهری (مطالعه ی موردی: کلان شهر شیراز). جغرافیاوتوسعه ناحیه ای، 9(1): صص 83-106.
اولیائی، اسماعیل (1369). بررسی اقتصادی اجتماعی اسکان عشایر، مجموعه مقالات سمینار استراتژی توسعه زندگی عشایر، انتشارات سازمان امور عشایر ایران.
بخشی جهرمی، آرمان (1386). آنالیز اقتصاد تولید و درآمد عشایر- (مطالعه موردی عشایر سامانه درزه، زیست بوم هامون-جازموریان، شهرستان کهنوج)، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران،مشهد،https://civilica.com/doc/46793
جعفربیگی، خسرو (1382). مردم­شناسی قوم کرد با تکیه بر ایل کلهر، کرمانشاه: انتشارات زانیا.
جمالی، فیروز، قنبری، ابوالفضل و پورمحمدی، محمدرضا (1389). نگرشی بر مفهوم نابرابری و مفاهیم مرتبط با آن در مطالعات اجتماعی-اقتصادی، فصلنامه مدرس علوم انسانی-برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره 67، صص 141-121.
حیاتی، ابراهیم (1380). چشم اندازی به فردای زندگی عشایر، مجموعه مقالات سمینار استراتژی توسعه زندگی عشایر، سازمان امور عشایر کشور، تهران. صص 185-169.
خالصی، گلنار و پیرایی، خسرو (1395). رابطه رشد اقتصادی و نابرابری درآمدی بین استان­های ایران، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، 16(2): صص 171-155.
خیرالدین، رضا و قادری، محمد (1400). تحلیل اثرات برنامه­های حمایت مالی در تعدیل نابرابری فضایی شهری (بازکاوی تجربه سه دهه برنامه­ریزی در شهر ریودوژانیرو)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 53، صص 154-133.
دهقانیان، سیاوش و کهنسال، محمدرضا (1379). بررسی اقتصاد تولید عشایر خراسان، فصلنامه علمی اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 29، صص 106-75.
رفیع­پور، فرامرز (1378). آناتومی جامعه، تهران: شرکت سهامی انتشار.
ریاحی، وحید، مرادی، ماریا و نظری، محمد (1392). بررسی تطبیقی ساختار اقتصاد عشایر شهرستان­های قصرشیرین و ساوه، فصلنامه چشم انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، دوره 8، شماره 22، صص 55-45.
شارون، جوئل (1379). ده پرسش از دیدگاه جامعه­شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
شاطری، مفید و حجی­پور، محمد (1399). بررسی ظرفیت، استعداد و زمینه­های اشتغال در مناطق عشایری استان خراسان جنوبی، طرح پژوهشی: کارفرما، اداره کل امور عشایری خراسان جنوبی.
شکور، علی و رضایی، محمدرضا (1389). بررسی و مقایسه الگوهای اقتصادی تولید در ایل قشقایی فیروزآباد و سنجش و گرایش آنان به تغییر شیوه معیشت، فصلنامه نگرش نو در جغرافیای انسانی، شماره 5، صص 134-123.
صیدایی، سیداسکندر (1388). چشم انداز جامعه عشایری ایران در افق 20 ساله آتی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 12، صص 166-147.
علی آبادی، سلمان و قلی زاده، حیدر و محب علی پور، ناصر (1395). بررسی اقتصاد تولیدات عشایر زیست بوم میانه، اولین همایش ملی رویکردهای نوین در حسابداری و مدیریت،میانه،https://civilica.com/doc/725825
فطرس، محمدحسن و شهبازی، فاطمه (1395). بررسی رابطه بین تحرک درآمدی و نابرابری در ایران، فصلنامه روند، شماره 74، صص 98-67.
فیاض، محمد (1399). عشایر و مراتع، چالش­ها و راه حل­ها، نشریه طبیعت ایران، 5(1)، صص 11-7.
قنبری، سیروی، رضایی، سمیه و منصوری دانشور، محمدرضا (1393). بررسی عوامل موثر بر توسعه گردشگری عشایری با استفاده از تکنیک SWOT (مطالعه موردی: ایل بختیاری)، فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، دوره 3، شماره 10، صص 119-105.
کرباسی، علیرضا و نیکخواه، حجت اله (1384). بررسی اقتصاد تولید دام عشایری در استان لرستان، پنجمین کنفرانس دوسالانه اقتصاد کشاورزی ایران، زاهدان.
کریمی­موغاری، زهرا (1399). تحولات دیدگاه صندوق بین المللی پول در مورد پیامدهای نابرابری، فصلنامه تأمین اجتماعی، 55 (2)، صص 229-207.
کفایی، محمدعلی و نصیری، حسین (1387). اصول حاکم بر شاخص‌های نابرابری درآمدی و بررسی آن‌ها از نظر اسلام، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 32، صص 122-93.
کفیل­زاده، فرخ، اسمعیلی­زاده، علی و سیدان، مهدی (1381). اقتصاد تولید بخش دامداری عشایر کوچنده و اسکان یافته-مطالعه موردی ایل کرد، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال دهم، شماره 38، صص 223-201.
مایو گونج، ارال و میسرا، ا. بی. (1368). توسعه منطقه­ای، ترجمه عباس مخبر، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
محمدی، مهدی (1382). توانایی­های زنان در اقتصاد تولیدی عشایر، فصلنامه پژوهش زنان، شماره 6، صص 128-109.
مرکز آمار ایران (1387)، سرشماری عمومی عشایری کل کشور.
مشیری، سید رحیم و مولائی هشتجین، نصراله (1386). اقتصاد کوچ­نشینان ایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه پیام نور.
منصوری، مسعود (1381). بررسی مقایسه­ای زمینه­های اقتصاد تولید در گروه­های عشایری و گرایش آنان به تغییر و تحول در شیوه تولید عشایری(مطالعه موردی ایل جلایی-شمال غرب کشور، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 19 (1)، صص 71-60.
نجفی، بهاء الدین (1383). نقش عشایر در توسعه اقتصادی ایران، همایش ملی ساماندهی جامعه عشایر ایران، تهران، مشاهده شده در آدرس اینترنتی https://civilica.com/doc/352468
نراقی، یوسف (1375). توسعه و کشورهای توسعه نیافته، تهران: شرکت سهامی انتشار.
یاسوری، مجید (1388). نابرابری؛ علل، چگونگی و پیامدهای آن، مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 266-265، صص 229-218.
یاسوری، مجید و کشوری، زینب (1391). بررسی تحولات اقتصادی خانوارهای عشایر قشلاقی- نمونه موردی طایفه اصلانلو، همایش ملی توسعه روستایی، گیلان https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=15466
Barro, R. J. (2000).” Inequality and Growth in a Panel of Countries”. Journal of Economic Growth, 5(1), 5-32.
Bourguignon, F. (2003). “The Growth Elasticity of Poverty Reduction: Explaining Heterogeneity acrossCountries and Time Periods.” Inequality and Growth: Theory and Policy Implications. Cambridge, Massacusetts: MIT Press.
Bourguignon, F. and Verdier T. (2000), Oligarchy, Democracy Inequality and Growth; Journal of Development Economics, No. 62.
Couclelis H. (1999) “Spatial information technologies and societal problems”; In: M. Craglia and H. Onsrud (Editors), Geographic Information Research: Trans-Atlantic Perspectives, London: Taylor and Francis.
Dabla-Norris, Era; Kalpana Kochhar; Frantisek Ricka, Nujin Suphaphiphat, and Evridiki Tsounta (2015) Causes and Consequences of Income Inequality: A Global Perspective, International Monetary Fund, Strategy, Policy, and Review Department.
Getis A, Ord JK (1992), the analysis of spatial association by use of distance statistics. Geogr Anal 24(3):189-206.
Lazear, E., and S. Rosen. (1981). “Rank-Order Tournaments as Optimum Labor Contracts.” Journal of Political Economy 89(5): 64-841.
Lichbach, M. I. (1989). “An Evaluation of ‘Does Economic Inequality Breed Political Conflict?’Studies.” World Politics, 41(4): 70-431.
Ravallion, M. (2004). “Pro-Poor Growth: A Primer.” Policy Research Working Paper Series 3242, World Bank, Washington.
Rogerson, P.A., (2006), Statistics Methods for Geographers: students Guide, SAGE Publications. Los Angeles, California.