انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
تحلیلی پیرامون قلمرو کوچ نشینان ایران
1
18
FA
نصراله
مولایی هشجین
0000-0002-5716-7077
استاد گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
nmolaeih@iaurasht.ac.ir
<strong>مقدمه:</strong> ایران بنا به موقعیت خاص جغرافیایی خود، یکی از مهمترین مناطق کوچ نشینی در جهان به شمار می رود. بطوریکه مظاهر فرهنگی کوچ نشینان در تمام شئونات این کشور نفوذ کرده است و سرزمینی است که با کوچ نشینی آشنا بوده و علیرغم کاهش تعداد و سهم جمعیت آنان در مقایسه با جمعیت یکجانشینی شهری و روستایی در طول تاریخ، هنوز کوچ نشینان به عنوان سومین جامعه مهم در کنار جوامع شهری و روستایی به شمار می روند.
<strong>هدف پژوهش:</strong> با توجه به پراکنش جغرافیایی کوچندگان در سطح ایران و ضرورت تعیین قلمرو این جامعه با شیوه خاص فعالیت و انجام پژوهش ها و مطالعات تخصصی، هدف تحقیق حاضر تعیین قلمرو کوچ نشینان ایران براساس منابع موجود و نتایج سرشماری عشایر کوچنده کشور طی سال های 1366، 1377 و 1387 می باشد.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> با توجه به ماهیت مروری بودن تحقیق، با بهره گیری از روش گردآوری داده ها و اطلاعات به شیوه اسنادی- کتابخانه ای و تجربیات علمی نگارنده، از روش تحقیق توصیفی- کاربردی برای تعیین قلمرو کوچ نشینان در مقیاس ناحیه ای و تقسیمات سیاسی- کشوری استفاده شده است.
<strong>قلمروجغرافیایی پژوهش:</strong> قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر براساس نتایج سرشماری عشایر کوچنده با بیش از هشت هزار سال سابقه استقرار در مقیاس ایران می باشد که به غیر از استان کردستان در تمامی استان های کشور در قالب کل قلمرو ایلی و یا بخشی از آن توزیع شده اند.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> توزیع و پراکنش جمعیت شهری و روستایی در قلمروهای ایلی و پیوندها و روابط این سه جامعه در قلمروهای ایلی کوچندگان و محدوده های زیست ییلاقی، قشلاقی و بازلاقی و بروز مشکلات و مسایل در قلمروهای ایلی، نیازمند انجام پژوهش های مختلف، مسئله محور و در تخصص های مختلف در قلمرو کوچ نشینان و اثرات و پیامدهای زندگی و پیوند و ارتباط جوامع کوچ نشین، روستانشین و شهرنشین می باشد.
<strong>نتایج:</strong> کوچ نشینان از مجموع کل مساحت ایران در گستره ای به وسعت 963 هزار کیلومترمربع، معادل 59 درصد از مساحت کشور پراکنده شده اند و قسمت عمده ای از قلمروهای کوچ نشینان، فضای زیستی مشترک با جوامع روستایی و شهری دارند و توزیع کوچ نشینان در 29 استان، 254 شهرستان از مجموع 30 استان و 368 شهرستان به ترتیب با 93 و 69 درصد در قالب 104 ایل و 560 طایفه مستقل با 7/1 درصد از جمعیت کشور براساس نتایج سرشماری 1387 عشایر کوچنده کشور مؤید این مطلب است.
https://www.jsnap.ir/article_146420.html
https://www.jsnap.ir/article_146420_8b2036f327e53bf84da366802b3bfd0a.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
فنون سنتی پیش نیاز دانش فنّاورانه ( دانش بومی عشایر سمنان در باب پرورش بره)
19
31
FA
حسن
افراخته
استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
afrakhtehh@yahoo.com
علیرضا
شاه حسینی
دکتری جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
fjavan34912@gmail.com
<strong>مقدمه: </strong>دانش بومی به عنوان ذخیره دانایی عشایر دارای فنونی است که استفاده از آن می تواند دستیابی فنون جدید را تسهیل و در تحقق فعالیت های تولید پایدار مؤثر باشد امری که توجیه گر انجام تحقیق پیش روست. دانش بومی مبتنی بر تجربه، در طول قرن ها مورد آزمون قرار گرفته و جنبه کاربردی پیدا کرده است؛ با محیط و فرهنگ بومی سازگار است؛ پویا و در حال دگرگونی است به همین جهت در دهه های اخیر بهره گیری از دانش بومی در برنامه های توسعه در سطح جهان افزایش یافته است.
<strong>هدف پژوهش: </strong>هدف مقاله حاضر مطالعه دانش بومی دامداران سنتی در قلمرو ایلات استان سمنان به ویژه دو ایل سنگسری و الیکایی، با تمرکز خاص در پرورش "بره" بوده است. در این تحقیق، به این پرسش پاسخ داده شده است که در دامداری سنتی، در زمینه تولید، نگهداری و بهره برداری از بره، چه فنونی رایج بوده است.
<strong>روششناسی تحقیق: </strong>دادههای تحقیق به روش مردم نگاری جمع آوری شده و با استفاده از فنون مردم شناسی مورد تفسیر و قرار گرفته است.
<strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش: </strong>جامعه آماری تحقیق را ایلات و طوایف "نیمه کوچرو" و "رمه گردان" استان سمنان تشکیل میدهد.
<strong>یافتهها و بحث: </strong>استفاده از تجربه و انباشت داناییهای یک جامعه که با هزینههای بسیار حاصل شده از الزامات دستیابی به دانش فناورانه نوین است کندو کاو و تفکر و تعقل پیرامون دانش بومی یک جامعه به نحو بایسته و درک شایسته آن میتواند به برند سازی محصولات و تولیدات منجر شود و نوآوری فناورانه را تشویق و تحریک نماید. به دنبال، برندسازی و نوآوری فناورانه مسأله مالکیت فکری پیش میآید که در نهایت میتواند روندهای سرمایهگذاری و جذب سرمایه مولد را در پی داشته باشد.
<strong>نتایج: </strong>ظرفیت زیادی در دانش بومی عشایر کوچنده و شبانان منطقه وجود دارد و شایسته است که این ذخایر دانایی بدون تکبر، در توسعه فعالیتهای مولد به عنوان زیر بنا و نقطه شروع تحولات علمی مورد استفاده قرارگیرد و جامعه از مواهب آن بهرهمند شود. ذخایر دانایی بدون تکبر، در توسعه فعالیتهای مولد به عنوان زیر بنا و نقطه شروع تحولات علمی مورد استفاده قرارگیرد و جامعه از مواهب آن بهره مند شود.
دامدا ری سنتی,فنون سنتی پرورش بره,فناوری های نوین,ایلات و عشایر,استان سمنان
https://www.jsnap.ir/article_145496.html
https://www.jsnap.ir/article_145496_5e9a393f0e6cda615db168b4bfe4c69d.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
تحلیل الگوی فضایی _ زمانی عملکرد غلات در ایران
33
46
FA
حسنعلی
فرجی سبکبار
استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
hfaraji@ut.ac.ir
محمدرضا
رضوانی
استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
rrezvani@ut.ac.ir
فاطمه
جمشیدی
دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
jamshidi.fatemeh@ut.ac.ir
بهمن
طهماسی
0000-0002-7742-814X
دانشجوی دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
bahman.tahmasi@ut.ac.ir
<strong>مقدمه:</strong> رشد سریع جمعیت و محدودیت منابع تولید به ویژه در بخش کشاورزی بحث امنیت غذایی را به یکی از چالشهای جهان امروز تبدیل نموده است. به طوریکه یکی اهداف اصلی توسعه پایدار پایان دادن به گرسنگی، تحقق امنیت غذایی و توسعه کشاورزی پایدار تعیین شده است. اما پیشبینیها نشان دهنده دشواری در رسیدن به این هدف است. بنابراین گرسنگی در جهان در حال افزایش است و زندگی قشر کثیری از مردم به طور مستقیم و غیر مستقیم به کشاورزی وابسته هستند.
<strong>هدف پژوهش:</strong> یکی از رویکردهای اساسی جهت توسعه کشاورزی و تامین نیازهای غذایی، افزایش عملکرد و بهرهوری محصولات کشاورزی است. به همین دلیل مطالعه حاضر با هدف تحلیل الگوها و تغییرات فضایی و زمانی عملکرد غلات(گندم و جو) ایران طی دوره 35 ساله از سال 1362 تا 1397 انجام شده است.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> این مطالعه از نوع پژوهشهای کاربردی و به لحاظ روششناسی از نوع توصیفی _ تحلیلی است. جمع آوری دادهها و اطلاعات به صورت کتابخانهای بوده است. برای کشف الگوی فضایی تولید غلات (گندم و جو) و شناسایی کانونهای تمرکز آن از آماره Gi یا تحلیل لکههای داغ استفاده شد و جهت تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است.
<strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش: </strong>محدوده مورد مطالعه در این پژوهش شامل کل محدوده سیاسی و جغرافیایی ایران به غیر از آبهای آزاد میباشد. در پژوهش حاضر در سه سطح ملی(کشور ایران)، استانی(31 استان) و شهرستانی(429 شهرستان) به تحلیل تغییرات فضایی و زمانی عملکرد غلات پرداخته شده است.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> طی دوره مورد بررسی استان اصفهان بیشترین میزان کاهش عملکرد گندم و استان خراسان رضوی بیشترین میزان افزایش عملکرد گندم را داشته است. در محصول جو نیز برخی استانها مانند مازندران، فارس، کرمان و بوشهر دارای بیشترین میزان کاهش عملکرد بوده و استان خراسان رضوی دارای بیشترین میزان افزایش عملکرد جو بوده است.
<strong>نتایج:</strong> نتایج پژوهش در سطح ملی و استانی نشان دهنده افزایش عملکرد غلات طی دوره مورد مطالعه است. همچنین تحلیل فضایی در سطحهای شهرستانهای کشور نیز نشان دهنده شکل گیری الگوی خوشهای با تمرکز مقادیر بالای عملکرد غلات در برخی مناطق دشتی ایران است.
الگوی فضایی _ زمانی,عملکرد,غلات,گندم,جو
https://www.jsnap.ir/article_145494.html
https://www.jsnap.ir/article_145494_49ed65cebcf80da1ba260f981b3ed25b.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
تحلیلی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی عشایر اسکانیافته و پیامدهای اجرای طرح برنامه ریزی شده اسکان (مطالعه موردی: کانون اسکان گودگپ در شهرستان شیراز)
47
65
FA
فریبا
منصوری
کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.
fjavan349@gmail.com
مفید
شاطری
دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.
mshateri@birjand.ac.ir
محمود
فال سلیمان
دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.
mfall@birjand.ac.ir
<strong>مقدمه:</strong> از گذشتههای دور به طور کلی سه شیوه زندگی عشایری، روستایی و شهری در سرزمین ما متداول بوده است که در این میان شیوه زندگی عشایری بیش از دو شیوهی دیگر دچار تغییر و دگرگونی شده است. یکی از عوامل مهم این دگرگونی در دهههای اخیر، اجرای طرحهای برنامهریزی شده اسکان عشایر است.
<strong>هدف پژوهش:</strong> هدف اصلی این پژوهش، بررسی وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوارهای عشایر (تیره عمله فارسیمدان) اسکانیافته در کانون اسکان گودگپ (واقع در بخش ارژن شهرستان شیراز) و پیامدهای اجرای طرح اسکان هدایتشده میباشد.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> برای جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای و میدانی بهره گرفته شده است. در روش میدانی، علاوه بر پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه نیز انجام شده است. جهت برآورد حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده و تعداد نمونه به دست آمده،180 خانوار میباشد. اطلاعات جمعآوری شده از طریق پرسشنامه، در موضوعات مشخص تفکیک و به کمک نرم افزارSpss طبقهبندی، تحلیل و بررسی شدهاند. تجزیه و تحلیل اطلاعات در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفته است.
<strong>قلمروجغرافیایی پژوهش:</strong> موقعیت جغرافیایی پژوهش خانوارهای عشایر (تیره عمله فارسیمدان) اسکانیافته در کانون اسکان گودگپ (واقع در بخش ارژن شهرستان شیراز) در استان فارس است.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> یافتهها نشان داد که که اسکان عشایر، باعث افزایش شاغلان بخش کشاورزی، کاهش شدید تعداد دام و درآمد حاصل از دامداری، بهبود وضعیت پوشش گیاهی، بهبود دسترسی به خدمات رفاهی، بهبود وضعیت سواد، افزایش اهمیت مشارکت زنان در مشاغل خانگی و صنایع دستی و کاهش آن در بخش دامداری و کشاورزی، افزایش تمایل زنان به تحصیل و حضور در اجتماع و کاهش میزان موالید و مرگومیر در کانون اسکان گردیده است.
<strong>نتایج:</strong> به طور کلی، نتایج نهایی پژوهش نشان داد که اجرای طرح اسکان موجب بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوارهای اسکانیافته گردیده است.
طرح اسکان عشایر,وضعیت اقتصادی عشایر,وضعیت اجتماعی عشایر,کوچنشینی,کانون اسکان گودگپ
https://www.jsnap.ir/article_145519.html
https://www.jsnap.ir/article_145519_24f734aa08c9e6fd608286477928e26f.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
راهکارهای توانمندسازی محیطی در نیل به توسعه شهری(با تاکید بر توانمندسازی تعاونی طیور)
49
57
FA
آزیتا
رجبی
دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
azitarajabi1@yahoo.com
زهرا
شفیع یاری
دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
z_shafeeyari@yahoo.com
<strong>مقدمه:</strong> امروزه تعاون اهرم مناسبی برای توانمندسازی و توسعه اقتصادی و اجتماعی شهر به شمار رفته و میتواند در استفاده بهینه از شرایط زندگی، کار، تولید و ارتقای سطح درآمد و وضعیت اجتماعی جامعه مؤثر باشد. تجربه کشورهای توسعه یافته نشان میدهد تعاونیها بهترین سازمانهایی هستند که توانستهاند زمینه تجمع نیروهای پراکنده و متفرق و در عین حال با استعداد و با انگیزه را فراهم سازند.
<strong>هدف پژوهش:</strong> پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهایی توانمندسازی محیطی در نیل به توسعه شهری در استان همدان به شیوه تحقیقات پیمایشی انجام شده است.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> پرسشنامه مهمترین ابزار جمعآوری اطلاعات در تحقیق حاضر بود که روایی آن توسط متخصصان فن مورد تأیید قرار گرفت و برای بررسی پایایی آن نیز ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که رقم میانگین 85/0به دست آمد. روشها و تکنی های آماری مورد استفاده در این تحقیق مشتمل بر روشهای توصیفی و تحلیلی بود که در قالب نرمافزار آماری SPSS انجام شد.
<strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش:</strong> جامعه آماری تحقیق 70 نفر از اعضای هیأت مدیره تعاونیهای طیور در استان همدان است.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> با بهرهگیری از تکنیک تحلیل عاملی، راهکارهای توانمندسازی تعاونیهای طیور در چهار دسته کلی شامل «اصلاح نظامهای حمایتی،» «توانمندسازی مدیران تعاونیها،» «توسعه آموزش و تحقیقات» و «اصلاح ساختار تولید و مصرف» دستهبندی شدند که در مجموع 56 درصد از تغییرات واریانس متغیرهای مربوط به راهکارهای توانمندسازی تعاونیهای طیور را تبیین نمودند.
<strong>نتایج:</strong> بنابراین بر مبنای یافتههای تحقیق، توصیههایی برای اصلاح و تقویت نظامهای حمایتی، مدیریت تعاونی، مدیریت نظام تولید و بازاریابی و بهبود بهرهوری ارائه شده است.
تعاونی,توانمندسازی محیطی,توسعه شهری,طیور
https://www.jsnap.ir/article_145520.html
https://www.jsnap.ir/article_145520_38ce8fe46a3c700cc23782b8972e9c80.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
تحلیل الگوهای زیستی سامانههای عشایری با تأکید بر رویکرد معیشت پایدار (مورد مطالعه: کانونهای عشایری شهرستان ملارد)
59
76
FA
وحید
ریاحی
دانشیار جغرافیا و برنامهریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
riahi@khu.ac.ir
اصغر
طهماسبی
استادیار جغرافیا و برنامهریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
asghar@khu.ac.ir
سمیه
عزیزی
دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
somayehazizi20@gmail.com
<strong>مقدمه:</strong> شناخت جوامع عشایری از حیث قابلیتها، امکانات، محدودیتها و تنگناها و چگونگی تعامل آنها از ضروریات برنامهریزی توسعه پایدار است. از این رو بر اساس معیشت پایدار ضرورت دارد، وضعیت پایداری زندگی و امکانات معیشتی آنان مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد.
<strong>هدف پژوهش:</strong> پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوهای زیستی در چارچوب رویکرد معیشت پایدار، بر آن است تا مقایسهای از سرمایههای معیشتی پنجگانه انسانی، اجتماعی، فیزیکی، مالی و طبیعی در دسترس این الگوهای زیستی داشته باشد.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> پژوهش پیش رو، به لحاظ هدف کاربردی و از نوع کمی و توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری شامل دو گروه عشایر اسکانیافته و عشایر نیمهکوچنده مجموعاً با تعداد 520 خانوار است. با استفاده از فرمول اصلاحشده کوکران 126 خانوار و از هر گروه 63 خانوار، به عنوان حجم نمونه تعیین شد. گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و پیمایشی با فن مصاحبه و پرسشنامه انجام گرفت. به منظور تجزیهوتحلیل دادهها در محیط نرمافزار Spss<sub>23</sub> از Student-T-test استفاده شد.
<strong>قلمروجغرافیایی پژوهش:</strong> شهرستان ملارد در استان تهران، دارای چهار دهستان به نامهای اخترآباد، بیبی سکینه، ملارد جنوبی و ملارد شمالی است. عشایر این شهرستان در دهستان اخترآباد از توابع بخش صفادشت، استقرار یافتهاند.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> الگوهای زیستی عشایر شهرستان ملارد به دو شکل است. یک گروه عشایر اسکانیافتهاند و گروه دیگر عشایر نیمهکوچنده. وضعیت داراییهای معیشتی در بین این دو گروه تفاوتهای چشمگیری داشته به طوری که شرایط زندگی آنان را برای ادامه کوچ یا اسکان تحت تأثیر قرار میدهد.
<strong>نتایج:</strong> نتایج نشان داد میانگین شاخص سرمایه انسانی در گروه عشایر اسکانیافته 45/3 و عشایر نیمهکوچنده 40/3 بود. از سوی دیگر، شاخص سرمایه اجتماعی در گروه عشایر نیمهکوچنده با مقدار 76/3 نسبت به عشایر اسکانیافته با مقدار 18/3 دارای ارزش بالایی بوده است. شاخص سرمایه فیزیکی به ترتیب 83/3 و 98/2 در گروه عشایر اسکانیافته و عشایر نیمهکوچنده به دست آمد. سرمایه مالی در گروه عشایر اسکانیافته 97/3 و عشایر نیمهکوچنده 98/2 بود. میانگین سرمایه طبیعی در این دو گروه تفاوت بسیار کمی داشت و به ترتیب 22/1 و 42/1 در گروه عشایر اسکانیافته و در گروه عشایر نیمهکوچنده بود؛ بنابراین میتوان گفت، میانگین سرمایههای اجتماعی و طبیعی عشایر نیمهکوچنده بالا بوده است. علاوه بر این کل داراییهای معیشتی عشایر اسکانیافته و نیمهکوچنده به ترتیب 13/3 و 91/2 بود. پس میانگین کل داراییها به طور قابل ملاحظهای در گروه عشایر اسکانیافته در مقایسه با گروه عشایر نیمهکوچنده بیشتر است.
الگوهای زیستی,معیشت پایدار,اسکان عشایر,سامانههای عشایری,شهرستان ملارد
https://www.jsnap.ir/article_145521.html
https://www.jsnap.ir/article_145521_84eeb43ca7d1d9102b13f1703d7c39f9.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
بررسی توسعه فضایی میراث روستایی مقاصد گردشگری در قلمرو کوچنشینان (مورد مطالعه: شهرستان خرمآباد)
77
97
FA
سپیده
امرایی
کارشناس ارشد، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
sepideh7423@gmail.com
حوریه
مرادی
استادیار، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
moradi.ho@lu.ac.ir
سیامک
شرفی
استادیار، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
sharafi.s64@gmail.com
<strong>مقدمه</strong><strong>:</strong> تحولات عینی و مفهومی گردشگری در عصر حاضر، ضرورتهایی را پیرامون توسعه فضایی و روابط درونی و بیرونی قلمروهای جغرافیایی که تداعیکننده بازتاب سنت در مدرنیته میباشند، شکل داده است. در این میان توسعه فضایی مناطق روستایی که فضاهای اجتماعی حاکم بر آن، در برگیرنده قلمروهای کوچنشینان ایران است از اهمیت ویژهای در توسعه گردشگری پسامدرنیته برخوردارند.
<strong>هدف پژوهش:</strong> هدف از این پژوهش بررسی توسعه فضایی میراث روستایی مقاصد گردشگری شهرستان خرمآباد است که یکی از مهمترین قلمروهای کوچنشینان ایران محسوب میگردد،
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> روش پژوهش توصیفیـ تحلیلی و از نوع کاربردی بود. جامعه آماری این پژوهش را سه گروه عمده (315 نفر از روستاییان ساکن در 14 روستای منتخب منطقه (به روش نمونهگیری تصادفی طبقهای)، کارشناسان حوزه گردشگری استان (30 نفر) و گردشگران در دسترس وروردی (30 نفر)) تشکیل میدادند. در نهایت از مجموع سه جامعه آماری مورد مطالعه 375 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری دادهها از روشهای میدانی و پرسشنامهای استفاده شد که پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برای 3 مؤلفه مؤثر بر توسعه فضایی میراث روستایی مقاصد گردشگری محاسبه شد، که بیانگر مناسب بودن ابزار پژوهش بود. برای تحلیل دادهها از ضریب پراکندگی و ضریب همبستگی پیرسون، در محیط نرمافزار SPSS20 و برای ترسیم نقشهها از نرمافزار ArcGIS استفاده شد.
<strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش</strong><strong>:</strong> مقاصد گردشگری در نواحی روستایی شهرستان خرمآباد (بخش پاپی) که بطور عمده متکی بر اکوتوریسم بودند.
<strong>یافتهها و بحث</strong><strong>:</strong> یافتهها نشان داد مهمترین مؤلفهها و معیارهای کلیدی تأثیرگذار بر توزیع ساختار فضایی میراث روستایی مقاصد، کمیت و کیفیت منابع و جاذبههای گردشگری و وضعیت مکانی ـ فضایی جاذبههای گردشگری هستند. بررسی مقادیر ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین همه متغیرهای مستقل (بجز متغیرهای پذیرش اجتماعی، بعد کالبدی، ابعاد فضایی) با توسعه فضایی میراث روستایی مقاصد گردشگری رابطه مثبت و معنیداری در سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد.
<strong>نتایج:</strong> از آنجایی که روستاهای گازه و بیشه دارای بیشترین تعدد متغیرهای موثر بر توسعه فضایی میراث روستایی مقاصد گردشگری شهرستان خرمآباد بودند، پیشنهاد میگردد که در صورت سرمایهگذاری در خدمات و تسهیلات مناسب، این سکونتگاهها میتوانند در خدماترسانی پسکرانه وسیعتری مورد استفاده قرار گیرند.
توسعه فضایی,گردشگری روستایی,کوچ نشینان,خرمآباد
https://www.jsnap.ir/article_147829.html
https://www.jsnap.ir/article_147829_8575526b814a538fb63c45239c2ec615.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
امکان سنجی تأثیرات توسعه گردشگری در عشایر بختیاری
99
109
FA
مسعود
صفری علی اکبری
استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
safarimasood@pnu.ac.ir
حجت الله
صادقی
دکتری گروه علوم جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامهریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
hojat.sadeghi65@gmail.com
<strong>مقدمه:</strong> گردشگری در قالب الگوهای فضایی در حال گسترش است که گردشگری عشایری نیز یکی از این الگوها است. توسعه گردشگری در هر الگوی فضایی میتواند تاثیرات و پیامدهای خاص خود را داشته باشد. کشور ایران با توجه به برخورداری از تنوع عشایری، از ظرفیت قابل توجهای در زمینه توسعه گردشگری برخوردار است.
<strong>هدف پژوهش:</strong> هدف این تحقیق، امکانسنجی تاثیرات توسعه گردشگری در عشایر بختیاری است.
<strong>روششناسی پژوهش:</strong> روش تحقیق-توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی و جز تحقیقات کمی-ژرفنگر است. جامعه آماری تحقیق را افراد علمی و اجرایی(کارشناسان) مرتبط با موضوع تشکیل میدهند. با توجه به اینکه آمار دقیقی از جامعه آماری در دسترس نیست، حجم نمونه را 200 نفر از افراد علمی و اجرایی تشکیل دادهاند. ابزار گردآوری دادهها، پرسش نامه بوده است که روایی آن از طریق نخبگان انجام و پایایی آن نیز از طریق آلفای ضریب کرونباخ برابر با 81/0 محاسبه و تایید شد. نمونه گیری نیز به صورت هدفمند انجام شد.
<strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش: </strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش را منطقه تحت پوشش عشایر بختیاری شامل استانهای چهارمحال و بختیاری، خوزستان و اصفهان تشکیل دادهاند.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> یافتهها نشان میدهد که سه شاخص اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی در سطح کمتر از 05/0 معنادار هستند. اختلاف میانگین شاخص اقتصادی(28/1) و شاخص اجتماعی (24/1) نشان میدهد که تاثیر گردشگری از نظر این دو شاخص در جامعه عشایری میتواند مثبت باشد، اما از نظر شاخص زیست محیطی (101/1-)، نوع تاثیرگذاری آن منفی است. نتیجه رگرسیون نیز تایید نمود که توسعه گردشگری میتواند 42 درصد در ارتقاء، ظرفیتهای موجود عشایری موثر باشد. همچنین همبستگی پیرسون از وجود رابطه معنادار بین شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری اشاره دارد که با توجه به ضریب همبستگی، بین دو شاخص اقتصادی و اجتماعی رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد.
<strong>نتایج:</strong> نتیجه از وجود رابطه میان توسعه گردشگری و ارتقاء ظرفیتهای عشایری اشاره دارد. توسعه گردشگری میتواند به بهبود برخی شاخصهای توسعه در جامعه عشایر منجر شود. آنچه در این زمینه مهم است مدیریت بهینه در راستای کاهش اثرات زیست محیطی گردشگری بر زیست بوم عشایر بختیاری است.
امکان سنجی,توسعه گردشگری,عشایر بختیاری
https://www.jsnap.ir/article_145495.html
https://www.jsnap.ir/article_145495_0f1383349c1faae6881f49637791cacd.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
واکاوی مولفههای سرمایه اجتماعی در تقویت تابآوری خانوارهای عشایری در برابر خشکسالی؛ مورد مطالعه عشایر شهرستان نیشابور
101
114
FA
نازنین
نعیم آبادی
دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
nazanin.naimabadi@gmail.com
محمدرضا
سلیمی سبحان
استادیار گروه جغرافیا، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی، ناجا، تهران، ایران.
salimi_geo@yahoo.com
<strong>مقدمه</strong><strong>: </strong>نظام تولیدی و زندگی اجتماعی عشایر با چالشها و مشکلات فراوان روبروست که پدیده خشکسالی از آن جمله است، در این بین کاهش آسیبپذیری جوامع عشایر از طریق افزایش سطح تابآوری و ارتقای انعطافپذیری در برابر پیامدهای طبیعی از جمله خشکسالی میتواند یکی از ویژگیهای مدیریت، برنامهریزی و توسعه باشد که از طریق سرمایه اجتماعی امکانپذیر است.
<strong>هدف پژوهش:</strong> بررسی واکاوی مولفههای سرمایه اجتماعی در تقویت تابآوری خانوارهای عشایر در برابر خشکسالی در شهرستان نیشابور انجام گردیده است.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری نیز تعداد خانوار عشایر شهرستان است، که بر اساس نمونهگیری تصادفی تعداد 217 خانوار تعیین شد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از نرم افزار SPSS، مدلهای FARAS، BMW استفاده شد.
<strong>قلمرو جغرافیایی پژوهش</strong><strong>:</strong> عشایر شهرستان نیشابور قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر را تشکیل میدهد.
<strong>یافتهها و بحث</strong><strong>:</strong> نتایج نشان داد، در بین مولفههای تابآوری آمادگی با مقدار 479/0، و واکنش با مقدار 331/0، بالاترین و پایینترین میزان را به خود اختصاص دادهاند. همچنین بر اساس اطلاعات مشخص گردیده شد که میزان تابآوری در بین خانوارهای عشایر با میزان ( 61/51) در سطح متوسط قرار دارد، در بین مولفههای سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی با مقدار 498/0، و عضویت در گروههای اجتماعی با مقدار 389/0، بالاترین و پایینترین میزان را به خود اختصاص دادهاند. همچنین بر اساس اطلاعات به دست آمده مشخص گردیده شد که میزان سرمایه اجتماعی در بین خانوارهای عشایر در برابر خشکسالی با میزان (16/45) در سطح متوسط قرار دارد. در نهایت نتایج تحلیل رگرسیون و تحلیل مسیر نیز حاکی از رابطه مثبت و معناداری بین مولفه سرمایه اجتماعی و تقویت تابآوری خانوارهای عشایر در برابر خشکسالی بود، به نحوی که بیشترین میزان تاثیرپذیری از سرمایه اجتماعی در مولفه آمادگی به گویه مشورت با کارشناسان کشاورزی، در مولفه واکنش به گویه کشت محصولات معیشتی، در مولفه بازتوانی و بازسازی به گویه بیمه کردن دامهای خود، در مولفه پیشگیری نیز به گویه ترکیب دانش بومی و مدرن در زمینه خشکسالی، اختصاص داده شد.
<strong>نتایج:</strong> در نهایت در یک جمعبندی نهایی میتوان گفت که مولفههای سرمایه اجتماعی در تقویت تابآوری خانوارهای عشایری در برابر خشکسالی شهرستان نیشابور تاثیر مثبت و معناداری دارد.
سرمایه اجتماعی,تاب آوری,خشکسالی,عشایر,شهرستان نیشابور
https://www.jsnap.ir/article_145522.html
https://www.jsnap.ir/article_145522_65358fae61602952016d809f6084f815.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
ارزیابی کیفیت خدماترسانی به عشایر براساس مدل سروکوال مورد مطالعه: منطقه ییلاقی دیزاب در دهستان چورزق
115
130
FA
سعید
نصیری زارع
0000-0003-3709-9289
دانشجوی دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
std_nasire_saeid@khu.ac.ir
مهدی
چراغی
استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
mcheraghi@znu.ac.ir
<strong>مقدمه:</strong> زندگی عشایری با الهام از الگوهای طبیعت شکل گرفته که نقش مهمی نیز در تاریخ فرهنگ و اقتصاد کشورمان داشتهاند. اما در خصوص مشکلات و سختی زندگی این جوامع، امروزه توجه به رشد و توسعه در سالهای اخیر در کشورمان این موضوع به جامعه عشایر نیز تسری یافته است. تأمین و توسعه خدمات اولیه از جمله مهمترین فعالیتهای انجام شده در این ارتباط بوده است. اما به نظر میرسد به رغم توسعه این فعالیتها از سوی سازمانهای متولی برای جامعه عشایر، این فعالیتها هنوز نوپا بوده و بررسی و برنامهریزی مناسبتری نیاز است.
<strong>هدف پژوهش:</strong> بررسی کیفیت خدماترسانی به عشایر منطقه ییلاقی دیزاب در دهستان چورزق، هدف تحقیق است.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> تحقیق کاربردی، از نظر بررسی متغیرها توصیفی و از جنبه روش گردآوری اطلاعات، میدانی بود. به دلیل محدودیت هزینه و زمان، از نمونهگیری برای انتخاب نمونههای تحقیق استفاده و 102 نفر به عنوان افراد نمونه انتخاب شد. روش تجزیه و تحلیل نیز براساس مدل سروکوال بود.
<strong>قلمروجغرافیایی پژوهش</strong><strong>:</strong> منطقه ییلاقی دیزاب در دهستان چورزق(استان زنجان) قلمرو جغرافیایی تحقیق بود. این دهستان تنها نواحی است که در شهرستان طارم، گروههای عشایر در آن قرار دارند و به صورت فصلی در مراتع ییلاقی مناطق کوهستانی آن همراه با دام خود کوچ میکنند.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> عشایر مورد مطالعه اهمیت، ادراک و انتظارات متفاوتی نسبت به کیفیت خدماترسانی دارند. از نظر آنان درک مشکلات و شرایط افراد عشایر، تعدد انواع خدمات ارائه شده و اطمینان از توزیع مناسب خدمات، مهمترین شاخصهای کیفیت خدماترسانی هستند. بیشترین انتظارات آنان نیز از کیفیت خدماترسانی در ابعاد ملموس و همدلی بوده که بیشتر در تعداد خدمات و همکاری مناسب سازمانهای ارائه دهنده خدمات با افراد بزرگ عشایر است. در سوی دیگر رابطه معنیداری نیز براساس جنسیت و سن افراد عشایر با ادراک و انتظارات آنان از کیفیت خدماترسانی بود.
<strong>نتایج:</strong> تأثیر سیاستها و برنامههای اجرایی بر جامعه عشایری که خدماترسانی نیز جز یکی از این برنامهها و سیاستها بوده، در صورتی آشکار خواهد شد که تمام برنامهریزی و اجرا با اولویت کامل نیازهای آنان و تأمین منابع کافی انجام گردد. تا مشکلات این جوامع نیز کاهش و از مهاجرت و تخریب پتانسیلهای تولیدی آنان اجتناب گردد.
کیفیت خدمات,مدل سروکوال,جمعیت عشایر,منطقه ییلاقی دیزاب
https://www.jsnap.ir/article_145493.html
https://www.jsnap.ir/article_145493_fb38887085714dc55a24e6494dc3f0cf.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
بررسی دانش بومی بر پایداری زیست محیطی عشایر کوچگر ایل ممسنی
131
147
FA
سید امیر
توفیقیان اصل
دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
tofighian.f@gmail.com
<strong>مقدمه:</strong> دانش، سنگ بنای توسعه است؛ دانش بومی بخشی از سرمایه ملی هر قومی است که باورها، ارزشها و آگاهیهای محلی آنان را در بر میگیرد و حاصل قرنها آزمونوخطا در محیط طبیعی و اجتماعی است که از نسلی به نسل دیگر به شکل موروثی منتقل شده است. ایجاد ظرفیتهای بومی یک جنبه حیاتی برای توسعه پایدار است. در سالهای اخیر استفاده از فناوریهای پیشرفته، مشکلات زیستمحیطی و بحرانهای اقتصادی در فرآیند تولید را سبب شده است؛ که در این رابطه شناخت دانش بومی و شیوههای سنتی تولید و آگاهی از دانش روز نقش کلیدی در دستیابی به شاخصهای توسعه پایدار را خواهد داشت.
<strong>هدف پژوهش:</strong> هدف کلی از این پژوهش، معرفی دانش بومی عشایر کوچ رو ایل ممسنی در فعالیتهایی چون مدیریت مرتع و چگونگی بهرهبرداری عشایر از «زیست محیطی»، از منظر؛ مسکن و سکونتگاههای عشایری، فرآوری محصولات غیر لبنی، دامپزشکی سنتی و روشهای مبارزه با آفات و امراض دامی میباشد.
<strong>روششناسی تحقیق:</strong> پژوهش پیمایشی حاضر، حاصل مطالعه گستردهای است که با رویکرد کیفی به اجرا درآمده است و با بهرهگیری از فنون متعددی از جمله مشاهده مستقیم، مصاحبههای عمیق و مشاهدهی مشارکی بخش کوچکی از سامانههای پیچیدهی دانش بومی عشایر کوچگر ایل ممسنی (مسکن عشایری، محصولات غیر لبنی و دامپزشکی بومی) را به تصویر بکشد.
<strong>قلمروجغرافیایی پژوهش:</strong> عشایر کوچنده استان فارس در قالب گروههای متشکل از سه ایل بزرگ قشقایی، خمسه، ممسنی و هشت طایفه مستقل می باشد که قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر، عشایر ممسنی می باشد. در حال حاضر ایل لر ممسنی شامل 4 طایفه جاوید(جاوی)، رستم، بَکِش و دشمن زیاری میباشد که طوایف بَکِش و دشمن زیاری یکجانشین شدهاند و دارای زندگی کوچندگی نمیباشند.
<strong>یافتهها و بحث:</strong> یافتههای تحقیق نشان میدهد دانش بومی عشایر با اعمال مدیریت چرا منجر به پایداری گیاهان مرتعی شده که این امر حفظ محیطزیست را به دنبال داشته و در نهایت توسعهی پایدار را سبب خواهد شد. یکی از فنهای آنها برای احیای مراتع این است که ابتدا مراتع پاییندست که کیفیت چندانی ندارند را مورد استفاده دام قرار داده سپس اجازه مصرف مراتع بالادستی را به آنها میدهند. همچنین، مسکن عشایر موسوم به سیاهچادر)بهون (که تمام قطعات و اجزای تشکیلدهنده خود را از طبیعت به وام برده و شکل و ساختار آن با طبیعت سازگار است به دلیل رعایت فاکتورهای بومی در توسعهی پایدار نقش مهمی ایفا میکند.
<strong>نتایج:</strong> در نهایت بسیاری از شیوههای دامپزشکی بومی را میتوان در زمرهی فناوریهای زیستی قرار داد که در مقایسه با داروهای مصنوعی-تجاری کم خطرترند. که شامل شیوههای « برون تنی » و شیوه های«درون تنی» می شود.
دانش بومی,عشایر,مدیریت چرا,پایداری کوچنشینی,ایل ممسنی
https://www.jsnap.ir/article_145492.html
https://www.jsnap.ir/article_145492_4d903c23f082d4c9dac2c888f59389ff.pdf
انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران
مطالعات برنامه ریزی قلمرو کوچ نشینان
2821-0530
1
1
2021
08
23
بررسی فلوریستیک و جغرافیای گیاهی منطقه میاندار در شهرستان گیلانغرب
149
164
FA
اله یار
کمری
مدرس گروه زیست شناسی، دانشگاه پیام نور، کرمانشاه، ایران.
a.kamari63@gmail.com
<strong>مقدمه:</strong> منطقه میاندار در فاصله 3 کیلومتری شهرستان گیلانغرب قرار دارد.این منطقه در طول 45 درجه و 51 دقیقه تا 46 درجه و37 دقیقه طول شرقی و عرض 33 درجه و 49 دقیقه تا 34 درجه و 28 دقیقه شمالی واقع شده است. میزان متوسط بارندگی سالیانه 384 میلی متر و ارتفاع منطقه810 متر از سطح دریا است.<br /><strong>هدف پژوهش:</strong> هدف از این تحقیق بررسی فلوریستیک و جغرافیای گیاهی منطقه میاندار در شهرستان گیلانغرب بوده است.<br /><strong>روششناسی تحقیق:</strong> پس از تهیه نقشه( مقیاس: 1:25000) و مشاهده عکس ها و تعیین محدوده جغرافیایی منطقه، جمع آوری گیاهان در اواخر زمستان و همچنین تمام ماه های فصول بهار و تابستان 1390 انجام گرفت. نمونه های جمع آوری شده طبق روش مرسوم تحت پرس خشک و روی مقواهای هر باریومی الصاق شدند. نمونه های هر باریومی شناسایی و در هر بار یوم دانشگاه پیام نور گیلانغرب قرار داده شده تیپ رویشی گیاهان بر اساس رانکایر(1934) و انتشار جغرافیایی گونه ها بر اساس تقسیم بندی رویشی توسط (تاختاجان) تعیین شد.<br /><strong>قلمروجغرافیایی پژوهش:</strong> منطقه میاندار در شهرستان گیلانغرب به عنوان قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.<br /><strong>یافتهها و بحث:</strong> مجموعه رستنیهای این منطقه، بالغ بر 229 گونه گیاهی متعلق به 41 تیره و 148 جنس است. تیرههایAsteraceae(33 گونه، 41/14 درصد)، papilionaceae(22 گونه، 6/9درصد) poaceae(19 گونه، 3/8 درصد) Apiaceae(16 گونه، 99/6درصد)،Lamiaceae (15 گونه، 55/6درصد) و Liliaceae(12گونه،24/5 درصد) بعنوان مهمترین تیرههای گیاهی موجود در منطقه هستند که درمجموع09/51 درصد از کل گونهها را شامل میشوند. از بزرگترین جنسهای گیاهی منطقه مورد مطالعه میتوان به جنسهای Astraglus(10 گونه)، Silene(5 گونه)، Euphorbia(5 گونه) اشاره کرد. از نظر شکل زیستی6/40درصد گونهها همی کریپتوفیت، 38/35درصد تروفیت،36/11درصد کریپتوفیت،3/8درصد فانروفیت، 94/3 درصد کامفیت و 44/0درصد ژئوفیت هستند.<br /><strong>نتایج:</strong> بررسی انتشار جغرافیایی فلور منطقه نشان داد که بیشترین پراکنش جغرافیایی به ناحیه ایرانی – تورانی با 122 گونه (27/53درصد) و ایرانی – تورانی /مدیترانهای با 34 گونه)85/14 درصد) مربوط است.
فلور,شکل زیستی,پراکنش جغرافیایی,منطقه میاندار
https://www.jsnap.ir/article_147828.html
https://www.jsnap.ir/article_147828_0cbb511fc2273ef58cf4b0700734e89e.pdf